آلودگی عناصر سنگین در خاک های توسعه یافته روی سنگ های آذرین و رسوبی شمال غرب آذربایجان غربی

سابقه و هدف: مقدار عناصر در خاک متاثر از مقدار آنها در ماده مادری و فرآیندهای ژئوشیمیایی و خاکسازی می باشد. مطالعات زیادی در مورد غلظت عناصر سنگین در مواد مادری مختلف و خاک های تشکیل شده از آنها در دنیا انجام شده است. میانگین غلظت این عناصر در خاک ها تا حد زیادی مشابه میانگین غلظت آنها در مواد مادری می باشد و تفاوت بین غلظت عناصر در مواد مادری و خاک های تشکیل شده از آنها در شرایط طبیعی، نتیجه فرآیندهای خاکسازی می باشد. آلودگی خاک توسط فلزات سنگین در هر منطقه ای متاثر از مکان و تقریبا دائمی است، در این مطالعه به بررسی مقدار عناصر کمیاب در خاک های سطحی با مواد مادری متفاوت در شمال غرب آذربایجان غربی پرداخته شده است. مواد و روش ها: غلظت برخی از عناصر کمیاب در 105 نمونه خاک سطحی از 8 توده سنگی مختلف در شمال غرب استان آذربایجان غربی (گرانیت، آندزیت، بازالت، اولترابازیک، مارن و ماسه سنگ، سازند قم، آهک و شیل) از موقعیت شیب پشتی و همچنین نمونه های سنگ پس از هضم با اسید نیتریک 5 نرمال توسط دستگاه جذب اتمی تعیین شد. از شاخص زمین انباشتگی (Igeo) برای تخمین آلودگی خاک به فلزات سنگین استفاده شد. یافته ها: بیشترین مقدار رس در خاک های حاصل از آندزیت و بازالت و سپس سنگ های رسوبی مشاهده شد. در سنگ مادری آندزیت بیشترین مقادیر آهن (mg/kg 25/27231)، منگنز (mg/kg 730)، مس (mg/kg 5/28) و روی (mg/kg 25/50) کل مشاهده شد. بیشترین مقادیر نیکل (mg/kg 50/1937) کبالت (mg/kg 50/92) و کروم (mg/kg 786) در سنگ مادری اولترابازیک می باشد. بیشترین غلظت آهن کل در خاک های توسعه یافته روی سنگ مادری اولترابازیک (mg/kg 42/22062) و کمترین مقدار در خاک های توسعه یافته روی مواد مادری سازند قم (mg/kg 42/6885) مشاهده شد. غلظت های زیاد منگنز در خاک های توسعه یافته روی مواد مادری آذرین مشاهده شد. حداکثر غلظت مس کل در خاک های حاصل از آندزیت (mg/kg 17/53) و حداکثر میانگین غلظت روی کل در خاک های حاصل از سنگ گرانیت با mg/kg 75/67 مشاهده شد. بیشترین مقدار نیکل (mg/kg 1667)، کبالت (mg/kg 89/94) و کروم ( mg/kg09/304) در خاک های توسعه یافته روی مواد مادری اولترابازیک مشاهده شد. همبستگی مثبت و معنی داری بین غلظت آهن، منگنز، مس، نیکل، کبالت، و کروم در سطح احتمال یک درصد و برای روی در سطح احتمال 05/0 درصد در خاک و مواد مادری مشاهده شد. نتیجه گیری: مواد مادری منشاء مهم ورود عناصر کمیاب در خاک های منطقه می باشد و آلودگی آهن در خاک های منطقه با توجه به مقدار آهن در خاک های جهانی مشاهده نشد، ولی برخی از خاک ها به عنصر منگنز آلوده اند. همچنین بیشتر خاک های منطقه به عنصر نیکل و حدود نیمی از خاک ها به عناصر کروم و کبالت طبق استاندارد خاک های ایران آلوده اند.

کلیدواژه ها:

عناصر کمیاب ، سنگ آذرین ، سنگ رسوبی ، خاک سطحی