اثر سطوح پاکلوبوترازول بر روند رشد دانه و عملکرد سه رقم گندم (Triticum aestivum L.) در شرایط تنش گرمای پس از گرده افشانی

مقدمه هورمون­ها از مهم ترین عوامل تنظیم کننده رشد گیاهان زراعی در پاسخ به اثرات محیطی و ژنتیکی محسوب می­شوند. پاکلوبوترازول(PBZ) یک تنظیم کننده رشد گیاهی از دسته تریازول­ها بوده و در اوایل دهه 1980 مورد استفاده قرارگرفت. اثرهای بیولوژیکی کاربرد پاکلوبوترازول در واقع ناشی از کاهش جیبرلین داخلی درگیاه است (Fahimi, 2009). طبق نتایج برخی از پژوهشگران، پاکلوبوترازول باعث کاهش ارتفاع ساقه (Yang et al., 2001)، افزایش تعداد پنجه در هربوته و افزایش تعداد دانه در سنبله (Bayat et al., 2010)، افزایش تحمل تنش­های محیطی و غیرمحیطی می شود (Berova et al., 2002). تنش گرما یکی از مهم ترین عوامل محدودکننده محیطی در تولید گندم بوده و مرحله زایشی در گندم حساس ترین دوره نسبت به دمای بالا است (Pradhan et al., 2012). لذا هدف از این تحقیق ارزیابی ویژگی­های فیزیولوژیکی رشد دانه گندم و عملکرد دانه آن نسبت به کاربرد غلظت­های مختلف محلول پاشی پاکلوبوترازول در شرایط مطلوب و تنش گرما می­باشد. مواد و روش­ها این تحقیق در دو آزمایش مستقل، هر یک به صورت کرت­های یک بار خردشده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی و در چهار تکرار طی سال زراعی 93-1392 در منطقه دزفول انجام گردید. آزمایش اول شامل کاشت ارقام در تاریخ کشت توصیه شده (اول آذرماه) بود و به منظور مصادف شدن مراحل فنولوژیکی رشد گیاه پس از گرده افشانی با تنش گرمای پایان فصل، تاریخ کشت در آزمایش دیگر، اول بهمن ماه در نظر گرفته شد. در هر آزمایش، چهار سطح مصرف پاکلوبوترازول (صفر، 50 ، 100 و 150 میلی­گرم در لیتر) که در ابتدای مرحله ساقه رفتن به صورت محلول پاشی بر روی اندام های هوایی گیاه اعمال گردید، به عنوان کرت­های اصلی و سه رقم گندم نان (استار، ویریناک و چمران) به عنوان کرت­های فرعی در نظر گرفته شد. یافته­ ها نتایج آزمایش نشان داد در هر دو شرایط مطلوب و تنش گرمای پایان فصل، مصرف تنظیم کننده رشد پاکلوبوترازول باعث افزایش معنی­دار دوره موثر پر شدن دانه، وزن هزار دانه و عملکرد دانه گردید، اما اثر این تیمار بر سرعت رشد دانه معنی­دار نشد. نتایج رگرسیون گام به گام نشان داد طول دوره موثر پر شدن دانه عمده­ ترین صفت در توجیه تغییرات وزن نهایی دانه (59/0R2=) بود و پس از آن سرعت پر شدن دانه بخش عمده­ای از مابقی تغییرات آن را تعیین نمود. نتیجه­ گیری عملکرد رقم دیررس استار به دلیل گرده افشانی دیرتر و مواجه شدن مراحل پایانی رشد آن با تنش گرما نسبت به رقم زودرس ویریناک و رقم میان­رس چمران، از شیب تغییرات دوره موثر پر شدن دانه، وزن دانه و عملکرد دانه بیشتری در شرایط تنش گرمای پایان فصل نسبت به شرایط مطلوب برخوردار بود. به طورکلی نتایج آزمایش نشان داد که اثر تنظیم کننده رشد پاکلوبوترازول بر خصوصیات رشد دانه و عملکرد مثبت بوده، بنابراین می­توان با کاربرد مناسب آن از بروز خسارت بالای ناشی از تنش گرما به ویژه در مراحل حساس رشد گیاه جلوگیری نمود.

کلیدواژه ها:

تنظیم کننده رشد گیاهی ، گندم ، فیزیولوژی رشد دانه ، عملکرد دانه