نگاهی به طرح سجاده صف در حوزه های فرش بافی اسلامی

طراحان فرش در طول تاریخ با تاثیرپذیری از مذهب، سیاست، فرهنگ و سایر هنرهای رایج، نقوش زیبا و گاه منحصربه فردی را خلق و بافندگان چیرهدست ایرانی نیزآنها را ثبت کرده اند. سجاده های محرابی از مهمترین طرحهایی هستند که با ورود اسام همه گیر شدند. اینگونه از فرشها با الگوبرداری از طاقهای ایرانی و درابعادی کوچک برای اجرای فریضه دینی نماز طراحی و اجرا شدند. اجرای نمازهای جماعت و عیدین باعث ابداع طرحی جدید با عنوان سجاده صف در هنر فرشبافی ایران شد. در اینگونه از فرشها ردیفی از طاقهای محرابی در طول یا عرض فرش بافته میشود و هرکدام از آنها جایگاه نمازگزاران را مشخص میکند. این طرح باگذشت زمان توسط مسلمانان سایر کشورهای اسلمی همچون ترکیه، هند و نواحی ترکستان شرقی اقتباس شد؛با این تفاوت که بافندگان ساکن در این مناطق با توجه به فرهنگ و نقوش رایج، فرشهایی با طرح سجاده صف تولید کردند. با توجه به اینکه اولین بار طاق و طاقنما درمعماری عیلمی به کار گرفته شده و بعدها اشکانیان آن را احیا و گسترش دادند، همچنین اشاراتی که در برخی ازسفرنامه ها به سجاده بافی در نواحی مختلف ایران شده است، شاید بتوان گفت سجاده صف اولین بار توسط هنرمندان ایرانی به کار گرفته شده است. هدف از اجرای این پژوهش معرفی نقش سجاده صف در هنر فرشبافی ایران و مهمترین حوزه های فرشبافی جهان اسلم است. مهمترین سوال پژوهش این است که از چه زمانی و در کدام کشور اسلمی این طرح ابداع شده است همچنین علت بافت فرشهای سجاده صف چه بوده است روش تحقیق در این نوشتار بهصورت توصیفی - تاریخی است و شیوه گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانهای و اسنادی است. با مطالعه اطلعات و تصاویر محدودی که از فرشهای مزین به نقش سجاده صف موجود است، میتوان گفت اغلب آنها در کشورهایی همچون ایران، هند، ترکیه عثمانی و نواحی ترکستان شرقی بافته شده اند. با توجه به عنصر مشترک طاق در تمامی آنها و همچنین نمونه فرشهای طرح شده در نگاره های ایرانی، احتمالا الگوی اصلی این نقش ریشه در ایران دارد و تفاوتها منحصر به شیوه طراحی عناصر جزیی یا نوع بافت است. مهمترین علت بافت اینگونه از سجاده ها ایجاد نظم و وحدت در بین نمازگزاران بوده است.

کلیدواژه ها:

سجاده صف ، طرح محرابی ، ایران ، آناتولی ، هند ، ترکستان شرقی ، فرش