مطالعه سفالینه های محوطه شاه نشین شهر تاریخی فریم

براساس منابع تاریخی شهر فریم در ولایت طبرستان در دوران ساسانی و قرون اولیه اسلامیف از جمله مراکز شهری بوده که نقشی فعال در تحولات پهنه فرهنگی طبرستان داشته است. این شهر مقر اصلی دو خاندان محلی طبرستان به نام های آل قارن و آل باوند بوده است. محوطه شاه نشین به عنوان بخشی کوچک از شهر تاریخی فریم، طی سال های 1385 و 1388 ه ش. کاوش باستان شناسانه شد. حاصل این کاوش ها کشف آثار معماری، سفالی و دیگر یافته های فرهنگی بود. ضرورت مطالعه روی آثار سفالین این شهر، بیشتر به دلیل شناخت هرچه بیشتر از توالی گاه نگاری و مطالعه گونه های شاخص سفالی در قرون اولیه اسلامی این منطقه انجام گرفت؛ زیرا علی رغم وجود محوطه های قرون اولیه اسلامیف تاکنون مطالعه علمی روی محوطه های اسلامی مازندران با تمرکز بر طبقه بندی، گونه شناسی و مقایسه تطبیقی سفالینه های حاصل از کاوش، صورت نپذیرفته است. این پژوهش با بهره گیری از روش توصیفی- تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات به صورت اسنادی و مطالعات میدانی، درصدد ا رایه گاه نگاری نسبی محوطه شاه نشین بر اساس یافته های سفالی است. بر اساس مطالعات گونه شناسی و تحلیل آماری سفال های شاخص مجموعه و نیز بهره گیری قراین تاریخی، استقرار در محوطه شاه نشین فریم، از اواخر عصر ساسانی آغاز گردید و در اواخر قرن پنجم هجری قمری رو به افول نهاد. دوره شکوفایی این محوطه مربوط به قرون سوم و چهارم هجری قمری است. نتایج مطالعه روی سفالینه های شاخص مکشوفه از سه فصل کاوش محوطه شاه نشین فریم نشان می دهد که دو گونه اصلی سفال های بدون لعاب و لعاب دار به ترتیب به دوازده و چهار زیرگونه سفالی تقسیم شدند. مهمترین نقوش تزیینی سفالینه ها شامل نقش کنده و اسگرافیاتو بوده است. با مطالعه تطبیقی گونه سفالی مکشوفه و دیگر مراکز شهری در ایران، وجوه اشتراک زیادی در نقش، نوع پوشش، اشکال رایج میان محوطه شاه نشین و شهرهای نیشابور، نیشارور، گور، دارابگرد، سرمشهد، جرجان، سیستان مالین باخرز، دقیانوس، سرخ قلعه و سیمره وجود دارد. گاه نگاری نسبی قابل ارایه برای این محوطه، دامنه زمانی اواخر ساسانی تا قرن پنجم هجری قمری است. بر اساس شواهد تاریخی و مطالعات باستان شناختی، دوره بالندگی و پویایی محوطه شاه نشین به عنوان بخشی از شهر تاریخی فریم، قرون سوم چهارم هجری قمری است.

کلیدواژه ها:

سفال اسلامی ، شهر تاریخی فریم ، طبرستان ، کاوش های باستان شناختیف محوطه شاه نشین