ماهیت تقاص و اثر آن در استرداد عین

اگر غاصب یا مدیون ممتنع از ادای دین، بعد از تقاص مالک، حاضر به رد عین یا دین به تقاص کننده گردد، آیا برای او جایز است اصل مال خویش را بستاند و مال اخذکرده را عودت دهد آیا اصولا عودت هریک از حق و مال مقاصه به دو طرف تقاص کننده و تقاص شونده بدون معامله جدید صحیح است پاسخ این سوالات در گرو روشن کردن ماهیت تقاص است. اگر تقاص از قبیل اخذ بدل حیلوله باشد، پاسخ مثبت است، اما اگر تقاص نوعی معاوضه باشد، روشن است بازگشت حق و مال مقاصه به ملک مالکان اول امکان نخواهد داشت، مگر با یک معامله معاوضی جدید. هریک از این دو دیدگاه مورد توجه گروهی از فقیهان قرار گرفته است. برخی نیز قایل به تقصیل در مسیله شده اند. مقاله حاضر می کوشد دلایل هریک از این دیدگاه ها را مورد کاوش قرار دهد، نویسنده با نقد تمامی ادله ارایه شده، همه آنها را در اثبات مدعی ناصحیح می شمارد و در نهایت با بررسی روایات مسیله، قول معاوضی بودن تقاص را به استناد اطلاق روایات تقویت می کند و البته ثابت می گردد که حصول معاوضه، مشروط به قصد تقاص کننده برای ملکیت دایم است.

کلیدواژه ها:

تقاص ، مدیون ، غاصب ، بستانکار ، بدل حیلوله