مقایسه ی علم تاریخ از دیدگاه علامه طباطبایی و ابن خلدون

تاریخ به عنوان فعالیتی منحصر به فرد عبارت از کشمکش طولانی انسان از راه کاربد عقل است برای درک محیط پیرامون و اعمال نفوذ بر آن. تنها انسان به لحاظ برخورداری از عقل قادر به درک تاریخ است. لذا گفته اند که تاریخ فرآیند صیرورت آدمی است. در این فرآیند، با واقعیتی روبه رو هستیم که سه چهره دارد: انسان، جامعه و تاریخ. ارتباط میان این سه مقوله ی هستی شناختی، ارتباطی درونی و ذاتی است و به هیچ وجه در واقعیت خارجی قابل انفکاک نیست. بر همین مبناست که شاید بتوان گفت که تاریخ همان جامعه است، اما جامعه ای دینامیک و پویا و در یک بستر فرآیندی رو به تحول و جامعه نیز، همان تاریخ است، اما تاریخی که در یک مقطع وضع نسبتا استاتیک و ایستایی دارد. محور جامعه و تاریخ نی، انسان است و از این جهت تاریخ متفاوت از طبیعت است. زیرا که طبیعت یک مقوله ی ایستاست و تاریخ یک مقوله ی پویا.