بررسی و مقایسه شرح شطحیات روزبهان بقلی شیرازی و جواهرالاسرار شیخ آذری اسفراینی

     هدف مقاله حاضر، بررسی وجوه اشتراک و افتراق میان شرح شطحیات روزبهان بقلی شیرازی و جواهرالاسرار شیخ آذری اسفراینی است. نتایج به دست آمده حاکی است که مولفان مذکور با آسیب­شناسی عرفان و تصوف از سویی به نقد، و از دیگر سو به دفاع از شطاحان همت گمارده­اند. فارسی بودن زبان هر دو کتاب، نگاه توام با تکریم مولفان به مشایخ عرفان و تصوف، شرح حروف مقطعه و کلام شبه­شطح حضرت رسول (ص) و شطحیات مشایخ صوفیه، برخی از مشترکات این دو کتاب می­باشند. اما در باب تفاوت­ها می­­توان چنین گفت که پرداختن به کلام شبه­شطح خلفای اربعه از اختصاصات شرح شطحیات است؛ و در مقابل، پرداختن به شطحیات منظوم متصوفه از اختصاصات جواهرالاسرار؛ دیگر اینکه روزبهان هم خود شطاح بوده و هم علاقه او به شطحیات حلاج کاملا در تالیف او پیداست، این در حالی­است که از آذری هیچ شطحی گزارش نشده، او را می­توان در مکتب صحو تعریف کرد و اینکه شرح شطحیات مشایخ گویا برای او بالسویه بوده­است. نوع جهان­بینی مولفان از دیگر عواملی است که بر محتوای این دو مکتوب تاثیر داشته­است. همچنین نثر فنی روزبهان، در مقابل نثر نسبتا روان شیخ آذری از دیگر وجوه این تمایز است.

کلیدواژه ها:

شطح شناسی ، روزبهان بقلی ، شیخ آذری اسفراینی ، شرح شطحیات ، جواهرالاسرار