سیر استکمالی مصرع های تکراری حافظ

این که شاعران برخی سروده­های خود را تکرار کنند، امری رایج است. در اشعار حافظ نیز، هفده مصراع و یک بیت تکراری در هم ریخته، وجود دارد. به نظر می­رسد تکرار این اشعار اتفاقی نبوده و حافظ اهدافی مشخص را پی می­گرفته­است. حال مساله این است که حافظ از تکرار این اشعار چه اهداف فکری و اغراض بلاغی را در نظر داشته­ است در این مقاله با روش تحلیلی توصیفی به این موضوع پرداخته شده­است. تاریخ دقیق سروده­های حافظ مشخص نیست و نمی­توان تقدیم و تاخیر این ابیات را به صورت قطعی مشخص کرد، اما بررسی بلاغی و دقت در سیر عمودی و افقی اشعار و ابیاتی که مصراع­های تکراری در آنها آمده، روشن می­سازد برخی از این ابیات از دیدگاه هنری و فکری نسبت به مشابه خود تفاوت و در اغلب موارد برتری دارند. از آن­جا که می­دانیم خواجه اشعار خود را همواره نقد واصلاح می­کرده است، می­توان حدس زد ابیاتی که از دیدگاه بلاغی و فکری پخته­تر و غنی­ترند و رنگ و بویی از ادب صوفیانه دارند، متاخرترند. چرخش دیدگاه هنری، بلاغی و فکری حافظ، با توجه به افزایش سن و سال، تحولات سیاسی و اجتماعی عصر او از مهم­ترین عوامل

کلیدواژه ها:

حافظ ، تضمین ، مصراع­های تکراری