دیگری به مثابه خود ارتباط شمس و مولانا از دیدگاه ژاک لکان

مفهوم دیگری ، از وجوه ممتاز و واسازانه دستگاه نظری ژاک لکان و یکی از مهم ترین فراروی های او از اندیشه فرویدی است. دستگاه فکری فروید بر مفهوم خود بنا شده بود. وی بخش اعظم مباحث مربوط به ناخودآگاهی روان را در رابطه با خود ی تعریف کرده بود که ذاتی روشن و قوام یافته داشت و حدفاصل نهاد و فراخود بود، اما لکان از همان آغاز در تعریف وجودی خود شک کرد و نشان داد در مراحل رشد روانی انسان، هیچ گاه تصویری یکه و همگن از خود وجود ندارد. به تعبیر لکان، خود همان دیالکتیک خود-دیگری شکل گرفته در مرحله خیالی و نمادین است. دیگری بخش وجودی خود ، و از همان آغاز آمیخته با آن است. دیگری به طرق مختلف درونی می شود و آمیخته با خود همیشه در روان حاضر است (حتی برداشت و تصویر از خود نیز آمیخته دیگری ذهنی است). زمانی که دیگری به مثابه متعینی بیرونی وجود دارد، ممکن است به شدیدترین شکل ممکن درونی سازی و همذات پنداری شود و حیاتی ذهنی یابد؛ همان چیزی که در رابطه شمس و مولانا شاهدش هستیم: دو روح سرگشته ای که هریک امکانات ذهنی و روانی خود را در دیگری می بیند و هردو در طول فرایند کشف یکدیگر، مرتبا دیالکتیک خود-دیگری ذهنی شان را بر هم اعمال می کنند. اگر از منظر شمس به این رفت وبرگشت های روانی بنگریم، درمی یابیم که اساس رابطه او و مولانا، جابه جایی های مکرر موقعیت ذهنی عاشقی و معشوقی برای هردو آن هاست؛ به گونه ای که در تمثیل های مختلف تکرارشونده می توان وجوهی از این آیینه گردانی ها را در مقالات شمس یافت.

کلیدواژه ها:

لکان ، دیگری ، خود ، شمس تبریزی ، مولوی