ارزیابی تحمل به تنش کم آبی در تعدادی از توده های سیاه دانه

سابقه و هدف: سیاه دانه یکی از گیاهان دارویی مهم و ارزشمندی است که علاوه بر خودرو بودن این گیاه، به سبب کاربرد فراوان آن در صنایع داروسازی، در نقاط مختلف ایران به میزان فراوانی کشت می شود اما عوامل محدودکننده محیطی می توانند تاثیر نامطلوبی بر رشد و تولید آن داشته باشند. خشکی یکی از مهمترین بازدارنده های تولید گیاهان در بسیاری از مناطق خشک و نیمه خشک دنیا و ایران است. تولید و پتانسیل سیاه دانه نیز تحت تاثیر تنش کم آبی قرار می گیرد. به همین دلیل این مطالعه با هدف بررسی واکنش عملکرد و اجزای عملکرد ده توده سیاه دانه به تنش کم آبی اجرا گردید. مواد و روش ها: پژوهش حاضر در سال زراعی 1392 در شهرستان آباده واقع در استان فارس در قالب اسپلیت پلات با طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار انجام شد. عامل اصلی در دو سطح شامل تنش کم آبی و عدم تنش کم آبی و عامل فرعی ده توده سیاه دانه بودند. تنش کم آبی از مرحله گیاهچه ای تا آخر فصل رشد اعمال گردید. صفات مورد مطالعه عبارت بودند از: ارتفاع بوته، تعداد شاخه های فرعی، تعداد فولیکول در بوته، تعداد دانه در فولیکول، تعداد دانه در بوته، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، درصد روغن، عملکرد روغن، میزان پرولین، قندهای محلول و میزان پتاسیم. آمار توصیفی برای کلیه صفات و شاخص تحمل به تنش برای عملکردهای دانه و روغن محاسبه شدند. یافته ها: نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر آبیاری برای کلیه صفات معنی دار گردید و اثر ژنوتیپ برای صفات تعداد فولیکول در بوته، عملکرد بذر، درصد روغن، میزان پرولین و قندهای محلول غیر معنی دار و برای بقیه صفات معنی دار بود. برهمکنش آبیاری و ژنوتیپ نیز برای اکثر صفات به جزء برای عملکرد دانه، عملکرد روغن و میزان پرولین معنی دار بود. در شرایط تنش کم آبی توده اراک از نظر صفات ارتفاع بوته، تعداد دانه در فولیکول، تعداد دانه در بوته و میزان پتاسیم، بالاترین مقادیر را داشت. گروه بندی توده ها براساس نمودار سه بعدی شاخص تحمل به تنش و عملکرد در شرایط تنش و بدون تنش نشان داد که توده اراک در شرایط تنش از نظر عملکرد و اجزای عملکرد دانه و توده هند از نظر عملکرد روغن نسبت به سایر ارقام برتر بودند. نتایج حاصل از شدت تنش نشان داد که صفات پرولین و تعداد شاخه های فرعی با مقدار 59/0 بیشترین تاثیر را از تنش کم آبی پذیرفتند. نتیجه گیری: براساس نتایج حاصل از این مطالعه تمام ویژگی های مورفوفیزیولوژی اندازه گیری شده سیاه دانه تحت تاثیر کم آبی قرار گرفتند. تنوع کافی از نظر برخی ویژگی های مهم مثل درصد روغن و تحمل به کم آبی در بین ژنوتیپ های سیاه دانه وجود دارد. از اینرو می توان با توجه به نتایج این مطالعه اقدام به کشت ژنوتیپ های متحمل به کم آبی در مناطقی که احتمال کم آبی وجود دارد نمود و در برنامه های اصلاحی جهت بهبود تحمل به کم آبی از آن ها استفاده نمود.

کلیدواژه ها:

تنوع ژنتیکی ، درصد روغن ، شاخص تحمل به تنش ، عملکرد