سیر تطور برهان حدوث و قدم در کلام امامیه از آغاز تا مکتب بغداد متقدم

یکی از قدیم ترین و مهمترین برهان های ارایه شده برای اثبات وجود خداوند در کلامامامیه برهان حدوث و قدم بوده است. در نوشتار حاضر، تطورات این برهان از نخستیناشارات بدان در متون حدیثی معتبر امامیه تا تحولات آن در آثار شیخ صدوق و پس ازآن در مکتب کلامی شیخ مفید و کراجکی، موسوم به مکتب بغداد متقدم بررسی وتبیین شده است. این پژوهش نشان م یدهد که برهان حدوث و قدم در این دورهتحولات مهمی داشته است. نخستین تحول، گذار این برهان از مرحله تقریر ساده براساس روایات به مرحله مستدل شدن با دلایل فلسفی و یافتن صورت منظم استدلالی برسبک معتزله به دست شیخ صدوق است. به طور کلی روش شیخ صدوق در اثباتحدوث عالم، هم از حیث دعاوی و هم از جهت مبانی و دلایل تا حدود زیادی با روشمعتزلیان و امامیان بهشمی مشابه است و استدلال های او در این زمینه، یکی از مواضعاثرپذیری او از تعالیم معتزله را نشان می دهد. از منظر شیخ صدوق، هرچند اصل و مستندمعتقدات، روایت های ایمه: است، اکتفا به آنها جایز یا راجح نیست، بلکه باید تاییدو اعتضاد مضمون این روایت ها با استدلال های کلامی صورت پذیرد. در مکتب بغدادمتقدم، برهان حدوث و قدم تحول خاصی نسبت به دوره شیخ صدوق نداشته و تنها درنحوه صورت بندی برهان و پاره ای استدلال ها برای اثبات مقدمات آن، تفاوت هاییوجود داشته است. از نگاه شیخ صدوق و متکلمان مکتب بغداد متقدم، استدلال های معتزلی مطرح در برهان حدوث و قدم در مسیری مخالف با تعالیم حدیثی امامیه نبوده، بلکه با آن موافق است.

کلیدواژه ها:

برهان حدوث و قدم ، کلام امامیه ، شیخ صدوق ، شیخ مفید ، مکتب بغداد متقدم