امت: اجتماع دینی مسلمانان بررسی قرآن شناختی- جامعه شناختی

در قرآن کریم، مفاهیم اجتماعی متعددی از قبیل: امت، قوم، قبیله، حزب و... به کار رفته در است که نشانگر میزان توجه تعالیم قرآن کریم به زندگی اجتماعی انسان و جوامع بشری است. بر اساس این رویکرد، آیات متعددی متناسب با این مفاهیم در قرآن کریم، وجود دارد که ما در این نوشتار، تعدادی از آیاتی را که در آن ها درباره مفهوم کلیدی امت بحث شده است مورد بررسی قرار دادیم. بررسی معناشناختی واژه امه مشتقات آن، نشان می دهد که از 64 مورد استعمال آن در اغلب موارد، معانی و مفاهیم: گروه های انسانی ، جوامع بشری در نهایت به معنا و مفهوم جامعه دینی مسلمانان به کار رفته است. شرق شناسان متعددی که در مفاهیم اسلامی و قرآن کریم، پژوهش هایی را انجام داده اند. با محور قرار دادن مفهوم امت و تغییر و تحول معنایی آن و در نهایت مفهوم اختصاصی آن در قرآن کریم، به اندیشه سیاسی اسلام درباره جوامع انسانی و رویکرد و اهتمام قرآن کریم به تشکیل جامعه دینی واحد جهانی مسلمانان، توجه نشان داده اند. قرآن کریم با محور قرار دادن مفهوم امت در معنای جامعه دینی مسلمانان، ویژگی هایی از قبیل: شوری و مشورت، امر به معروف و نهی از منکر، ایمان به خدا و اقامه نماز و برقراری قسط و عدالت اجتماعی در جامعه را برای امت اسلام، بر می شمارد و ضمن خطاب و عنوان کردن امت اسلام به بهترین امت ها با بر شمردن اختصاصاتی، این امت را امت وسط ، معتدل و میانه رو که به مثابه ملاک و معیار سنجش سایر امت ها و در نهایت شاهد و گواه بر امت های دیگر می باشد، قلمداد کرده است. البته این معیار، ملاک و شاهد بودن امت مسلمه در ابتدا برای معصومین (ع) به عنوان اسوه های تام و کامل از امت مسلمه اطلاق شده است. اما بعدها همچنان که تفاسیر قرآن کریم بدان اشاره دارند، دایره مفهومی و شمول معنایی امت مسلمه به تمام مسلمانان معتقد و مقید به نبوت رسول اکرم (ص) گسترش یافت. بنابراین تفاوت جامعه شناختی و سیاسی که امت از منظر قرآن کریم با مفاهیمی همچون ملت دولت ملت-کشور و جامعه دارد، در این است که در اندیشه سیاسی اسلام که اختصاصا در مفهوم امت متبلور است، محدودیت ها و مرزبندی های جغرافیایی و مکانی تعصبات قومی نژادی و زبانی، هیچ نقشی ندارد و اصلا مدنظر نمی باشد بلکه ملاک و معیار در امت اسلامی، وحدت عقیدتی و التزام به تعالیم جهانی قرآن کریم، می باشد.

کلیدواژه ها:

قرآن ، فرهنگ اسلامی ، وحدت عقیدتی ، اندیشه سیاسی ، مسلمانان ، جامعه جهانی ، امت.