بررسی توزیع زمانی بارش های روزانه حوضه دریاچه ارومیه با استفاده از شاخص تراکم

چکیده سابقه و هدف: شاخص تراکم (CI) در واقع شاخصی جهت بررسی خصوصیات آماری بارش های روزانه می باشد. توزیع نامتعادل بارش می تواند موجب کاهش عملکرد محصولات زراعی از طریق کاهش ذخیره رطوبت موجود در زمین و افزایش تعداد دوره های آبیاری گردد. علاوه بر این توزیع نامتعادل بارندگی به معنی بروز خشک سالی بوده و ممکن است بارشی کمتر از مقدار میانگین منطقه سبب بروز سیلاب های خطرناک نیز گردد. بنابراین هدف از تحقیق حاضر بررسی تغییرات الگو توزیع بارش روزانه در سطح حوضه دریاچه ارومیه می باشد. مواد و روش ها: در این مطالعه از 42 ایستگاه باران سنجی جهت بررسی تراکم بارش حوضه دریاچه ارومیه استفاده شده است. شاخص تراکم (CI) و منحنی غلظت مرتبط با آن در حقیقت برای تعیین میزان کمیت نابرابری یک پارامتر از یک متغیر خاص می باشد. شاخص تراکم توسط یک منحنی غلظت (منحنی لورنز) تعریف می شود. در واقع منحنی لورنز یک مفهوم مورد استفاده در نظریه های اقتصادی است که جهت بررسی تغییرات زمانی – مکانی در سری های زمانی بارش روزانه و غلظت آن استفاده شده است. یافته ها: نتایج بررسی شاخص تراکم (CI) در سطح حوضه دریاچه ارومیه در دوره آماری مورد بررسی در فصل بهار نشان داد که CI> 0.6 در هیچ یک از قسمت های منطقه مورد مطالعه مشاهده نمی شود. اکثر مناطق حوضه دریاچه ارومیه را در این فصل (بهار) مقادیر CI بین 0.4 و 0.5 تشکیل داده است. در این فصل (بهار) در هیچ یک از مناطق حوضه مورد مطالعه بارش های تهاجمی و هولناک مشاهده نگردید. در فصل پاییز در منطقه مورد مطالعه همانند فصل بهار در هیچ یک از ایستگاه های مورد مطالعه CI> 0.6 مشاهده نگردید. در فصل زمستان نیز همانند دو فصل بهار و پاییز قسمتی از مناطق جنوب و شمال شرق دریاچه ارومیه و هم چنین منطقه ای از شمال شرق حوضه مورد مطالعه در دوره آماری مورد بررسی دارای متوسط CI بین 5/0 تا 6/0 هستند که نشان دهنده غلظت بالای بارش روزانه و بی نظمی در توزیع بارش روزانه در این مناطق است. هم چنین می توان نتیجه گرفت که مقدار بارش روزانه مناطق ذکر شده به طور منظم در بین روزهای دارای باران تقسیم نشده است. بیشتر مناطق حوضه مورد مطالعه را CI بین 4/0 تا 5/0 تشکیل داده است. در فصل تابستان مناطق جنوبی حوضه دریاچه ارومیه از شدت نامنظم بارش برخوردار بوده که می توان نتیجه گرفت که 70 درصد بارش های نزولی در این فصل، فقط در 25 درصد از روزهای بارانی (روزهای دارای بارش) صورت گرفته است. در این فصل مناطق شمال شرق و جنوب دریاچه ارومیه، منطقه ای در شمال شرق حوضه و هم چنین یک ایستگاه در جنوب غرب دریاچه ارومیه دارای توزیع تراکم نامنظم در توزیع بارش تابستانه می باشند. در مقیاس سالانه بیشتر مناطق حوضه دریاچه ارومیه از تراکم متوسط برخوردار می باشند. نتیجه گیری: در این مطالعه شاخص تراکم (CI) به منظور تحلیل پراکندگی و ساختار بارش روزانه در حوضه دریاچه ارومیه (در دوره آماری 2013 تا 1984) مورد استفاده قرار گرفت. نتایج بررسی شاخص تراکم در سطح حوضه مورد مطالعه نشان داد که بارش روزانه حوضه دریاچه ارومیه در هیچ یک از ایستگاه های مورد مطالعه در وضعیت منظم و به شدت نامنظم قرار ندارد. تمامی ایستگاه-های مورد مطالعه در وضعیت نسبتا منظم، تراکم متوسط و نسبتا نامنظم از نظر توزیع بارش روزانه قرار دارند. در این بین بیشتر ایستگاه های مورد مطالعه از نظر توزیع بارش روزانه در طبقه تراکم متوسط قرار دارند. در فصول پاییز، زمستان، بهار، تابستان و در مقیاس سالانه به ترتیب حدود 74، 90، 81، 74 و 84 درصد ایستگاه های باران سنجی مورد مطالعه تراکم متوسط بارش را شامل می-شدند.

کلیدواژه ها:

الگوی بارش ، تراکم بارش ، دریاچه ارومیه ، خشک سالی هواشناسی ، منحنی لورنز