تعیین حریم کیفی رودخانه با استفاده از تلفیق روش USDA و آسیب پذیری کیفی (مطالعه موردی: رودخانه آب شیرین)

سابقه و هدف: تعیین حریم کیفی منابع آب سطحی با توجه به حساسیت و آسیب پذیری بالای آن به آلودگی نسبت به منابع آب زیرزمینی در ارجحیت قرار دارد. از طرف دیگر در تعیین حریم کیفی رودخانه ها براساس نوع هدف مورد نظر و میزان اهمیت رودخانه در منطقه، می توان مقادیر متفاوتی از اطراف بستر رودخانه را در نظر گرفت. از مهمترین اهداف مورد نظر در تعیین حریم کیفی می توان به کنترل و کاهش آلودگی آب، کنترل فرسایش و یا ایجاد پناهگاه های حیات وحش اشاره نمود. مواد و روشها: سازمان کشاورزی ایالات متحده (USDA ) عوامل مختلف فیزیوگرافی رودخانه از جمله توپوگرافی، ظرفیت نگهداشت خاک و پوشش گیاهی را در تعیین حریم کیفی رودخانه موثر دانستند. از اینرو در تعیین حریم کیفی به روش USDA بر مبنای سه فاکتور و از طرف دیگر از آنجا که در روش USDA تنها عوامل فیزیکی منطقه در نظر گرفته شده است، از اینرو در این مطالعه جهت لحاظ نمودن تاثیر کیفیت رودخانه در تعیین حریم آن از تلفیق روش USDA با آسیب-پذیری کیفی برای نخستین بار استفاده شده است. این مطالعه روی یکی از رودخانه های اصلی در استان کهگیلویه و بویراحمد بنام رودخانه آب شیرین انجام گرفته که سرشاخه های آن بطور کامل مورد تجزیه و تحلیل کیفی قرار گرفته است. در این راستا به منظور تعیین آسیب پذیری کیفی رودخانه جهت تعیین حریم کیفی، نمونه برداری از رودخانه در 9 ایستگاه در اسفندماه سال 1394 صورت پذیرفت. یافته ها: در این مطالعه، روشی جدید جهت تعیین حریم کیفی رودخانه با درنظر گرفتن روش ارائه شده از سوی USDA و تلفیق آن با آسیب پذیری کیفی مبتنی بر نمونه برداری ارایه می گردد. روش USDA با تلفیق لایه های شیب، نوع خاک و پوشش گیاهی اطراف رودخانه میزان حریم اولیه رودخانه را تعیین می کند. در مرحله بعد به منظور تعیین آسیب پذیری کیفی رودخانه آب شیرین، نمونه برداری در مسیر جریان رودخانه انجام گردید. تحلیل نتایج نمونه برداری نشان داد از بین کلیه پارامترهای کیفی، غلظت نیترات، BOD و Ec نسبت به سایر پارامترهای کیفی بخصوص در برخی از بازه های رودخانه به ویژه در محل تلاقی سرشاخه های آن بالاتر می باشد. از طرف دیگر در زمینه کاهش غلظت این پارامترهای کیفی در اطراف بستر رودخانه ، تحقیقاتی توسط محققین صورت گرفته که ضروری است جهت کاهش غلظت این پارامترها عرض پیشنهادی به حریم کیفی رودخانه اضافه شود. به عبارت دیگر چنانچه حریم کیفی رودخانه در بازه هایی که میزان غلظت آن بالاتر از حد مجاز است، افزایش یابد سبب کاهش و یا حذف آلاینده ی انتقالی به رودخانه خواهد گردید. تلفیق حریم کیفی بدین صورت انجام می گیرد که در یک بازه مورد نظر از رودخانه چنانچه میزان غلظت بالاتر از حد مجاز باشد، با توجه به نتایج محققین، میزان عرض حریم جهت کاهش غلظت به عرض به دست آمده از روش USDA اضافه می شود. به عنوان نمونه در یک بازه رودخانه با حریم محاسبه شده به روش USDA، چنانچه شیب کم، پوشش گیاهی متراکم و نفوذپذیری خاک نیز کم باشد، حریم در نظر گرفته شده در مرحله اول (با روش USDA) 21 متر می باشد، که با توجه به وضعیت غلظت پارامترهای کیفی، حریم کیفی26 متر پیشنهاد شده است. به عبارت دیگر با افزایش حریم به میزان 5 متر، مطابق پژوهش دیگر محققین، غلظت پارامترهای کیفی به دلیل افزایش مسافت و زمان انتقال تعدیل خواهد شد. نتیجه گیری: نتایج طبقه بندی حریم کیفی رودخانه آب شیرین نشان داد که بیشترین تغییرات ناشی از آسیب پذیری در سرشاخه منشعب شده از محدوده ی مطالعاتی دهدشت و در محل تقاطع رودخانه ها در محدوده تیله کوه است. همچنین حریم کیفی رودخانه یاسوج از حدود 10 متر تا 55 متر متغیر بوده و پارامترهای Ec، نیترات و BOD بیشترین تاثیر را در افزایش حریم داشته است.

کلیدواژه ها:

حریم کیفی ، آسیب پذیری ، رودخانه آب شیرین ، USDA ، نیترات