ارزیابی اثرات کمی بلندمدت شرایط مدیریت و بهره برداری کنونی بر آبخوان دشت ورامین

چکیده سابقه و هدف: امروزه استفاده از مدل ها برای به تصویرکشیدن واقعیات و درک بهتر آن ها و همچنین اتخاذ تصمیمات درست در مورد پدیده ها، بسیار متداول است. یکی از این مدل ها، مدل شبیه سازی جریان آب زیرزمینی است که توسط متخصصان در بسیاری از کشورها استفاده می شود و دقت و صحت نتایج آن ها نیز ثابت شده است. هدف از این مطالعه، ارزیابی تاثیر طرح های مدیریتی فعلی آبخوان و حوضه ی آبریز رودخانه ی جاجرود بر تغییرات سطح ایستابی آبخوان آزاد و سطح پیزومتریک آبخوان محصور، با استفاده از مدل سازی عددی است. با استفاده از مدل های عددی، می توان نحوه ی واکنش آبخوان نسبت به برداشت و تغذیه ی آبخوان، با روند حاکم یا سناریوهای مختلف مدیریتی را پیش بینی کرد. مواد و روش ها: در این مطالعه، رفتار هیدرولیکی آبخوان دشت ورامین با استفاده از کد Modflow از نرم افزار GMS در دو حالت ماندگار و غیر ماندگار شبیه سازی شد. پس از واسنجی مدل، ضرایب هیدرودینامیکی تصحیح شدند و سپس با استفاده از مدل به دست آمده، رفتار کمی آبخوان برای سال های آینده، برای دو سناریوی مدیریتی، پیش بینی شد. سناریوی اول بیانگر شرایط کمی فعلی آبخوان ورامین است. بدین معنا که ورودی آب از رودخانه جاجرود به دشت ورامین ادامه یابد بدون آنکه آبی از تصفیه خانه فاضلاب جنوب تهران، به دشت وارد شود. سناریوی دوم، بیانگر وضعیت آبخوان در صورت تحقق برنامه ریزی های انجام شده توسط ارگان های مربوطه است. در این سناریو، مقادیر تخصیص یافته از خروجی تصفیه خانه ی فاضلاب جنوب شرق تهران وارد منطقه ی دشت ورامین می شود ولی به دلیل اجرای سد مخزنی ماملو، بخش قابل توجهی از منابع آب سطحی رودخانه-ی جاجرود وارد دشت نخواهد شد. یافته ها: در نقشه های خروجی از سناریوی اول (روند فعلی)، وضعیت افت سطح آب زیرزمینی همانند سال های پیشین ادامه دارد، ولی در سناریوی دوم با توجه به بهره گیری از آب خروجی از تصفیه خانه ی فاضلاب تهران و علی رغم قطع آب ورودی رودخانه جاجرود به دشت، از نرخ افت سطح آب زیرزمینی آبخوان کاسته خواهد شد هرچند این افت کماکان ادامه دارد. مقایسه ی اجرای مدل در سناریوی اول و دوم نشان می دهد که با اجرای طرح های برنامه ریزی شده، بخشی از مشکلات کمی آبخوان به ویژه در نواحی شمالی دشت کاهش خواهد یافت، به گونه ای که در برخی از مناطق شمالی دشت، از افت آب زیرزمینی مورد انتظار در روند جاری تا سال 1420 (نتایج حاصل از سناریوی اول)، حدود 30 الی 40 متر کاسته شده است. در سناریوی دوم همچنان بیلان آب زیرزمینی دشت منفی است به گونه ای که سالانه حدود 100 میلیون مترمکعب از ذخیره ی آبخوان کاهش می یابد. نتیجه گیری: نتایج شبیه سازی نشان می دهد که در هر دو سناریوی مورد نظر ( سناریوی اول، روند فعلی و سناریوی دوم، پس از اجرای طرحهای در دست اجرا)، بیلان آب زیرزمینی دشت منفی بوده و روند افت سطح ایستابی ادامه خواهد داشت، اما از سرعت افت سطح ایستابی در سناریوی دوم، نسبت به سناریوی اول، کاسته خواهد شد. بنابراین می توان گفت که به منظور توقف روند افت سطح آب در آبخوان دشت ورامین، می بایستی علاوه بر طرح ورود آب از تصفیه خانه ی فاضلاب تهران به دشت ورامین، تغذیه ی آبخوان دشت از رودخانه ی جاجرود (به عنوان اصلی ترین منبع تغذیه ی طبیعی آبخوان) همچنان ادامه یابد.

کلیدواژه ها:

آب زیرزمینی ، آبخوان دشت ورامین ، سناریوی مدیریتی ، مدل سازی عددی