منازل وجودی انسان در حرکت استکمالی عقل از منظر ملاصدرا

انسان دارای حقیقتی استکمالی و مقام لایقفی است، اما این موضوع که از نظر ملاصدرا، منازل انسان در سیر استکمالی چیست؟ و انسان برای وصول به مراتب کمال، چه منازلی را از سر میگذراند، مسألهمورد تحقیق در این نوشتار است. هستی دارای مراتب طبیعی، مثالی و عقلی بوده و انسان به تبع آن دارای مراتب وجودی حسی، خیالی و عقلی است. انسان از مقام جسمانی با استمداد از عقل نظری وعملی و بهرهگیری از جذبه ربانی عبور میکند و به سمت تجرد خیالی میرود و پس از استکمال در این درجه به درجه عقلی میرسد، شخص انسانی دارای اکوان متعددی است و در هر انسان جسمانی، انسانینفسانی و عقلی موجود است. ایشان در تقریر سیر استکمال نفس بر اساس حرکت جوهری، از مرتبه حس به خیال و از خیال به عقل، انسان را متوقف نمیداند و مرتبه فوق عقلی نیز برای او قائل است وراهیابی به کمال باید در عقل نظری و عملی اشتداد یابد و این استکمال در عقل نظری در مرتبهای متوقف نمیماند و عبور از عقل مستفاد و رسیدن به مقام فنای فی الله راه را برای سلوک در مراتب فنا میگشایدو در مرتبه عقل عملی نیز میان قوای علم و غضب و شهوت اعتدال ایجاد مینماید، به مراتب کمالی نائل میآید و در نهایت عقل عملی و نظری در مرتبه وصول به فنای فی الله با یکدیگر متحد میشوند. براساس راهبرد حکمت متعالیه که جامعی از برهان، قرآن و عرفان است، معلوم میگردد که در حرکت جبلی و ارادی انسان در قوس صعود میتواند همه مراتب امکانی را تا فراسوی بینهایت و مقام لایقفی بپیماید.

کلیدواژه ها:

نفس ، استکمال نفس ، منازل وجودی ، مثالی ، عقلی ، فوق عقلی ، عقل نظری ، عقل عملی