بررسی دیدگاه ها درباره کیستی خلیفه و مستخلف عنه در عبارت انی جاعل فی الارض خلیفه

   عبارت انی جاعل فی الارض خلیفه از آیه 30 سوره بقره از عبارات پرکاربرد و چالشی در تاریخ علوم اسلامی به شمار می رود. دیدگاه های مختلفی درباره کیستی خلیفه و مستخلف عنه از سوی مفسرین، متکلمین، عرفا و فلاسفه طرح شده است. در این پژوهش تلاش می شود، ضمن تحلیل و بررسی این دیدگاه ها، نظریه صحیح بازشناخته شود. به این منظور، پس از بررسی کلی چیستی خلیفه و مستخلف عنه، نخست احصاء جامعی از نظریات مختلف مطرح شده، صورت گرفته، سپس میان این دیدگاه ها بر مبنای تحلیل متن آیه موردبحث و روایات مربوط داوری شده است. ابتدا مستخلف عنه بررسی شده و از تحلیل خود آیه و روایات مربوط چنین نتیجه گرفته شده است که مستخلف عنه در این آیه، خداوند متعال است. سپس، با توجه به نتیجه مذکور، احتمالات ممکن بررسی شده و نشان داده شده است که تنها حالت مقبول این است که خلیفه خدا، مصادیق ویژه ای داشته باشد و منصوب خداوند متعال باشند.  

کلیدواژه ها:

خلیفه ، مستخلف عنه ، خداوند ، انسان ، ملائکه.