پدیدارشناسی سقیفه به مثابه امر سیاسی (بررسی ساختار توزیع قدرت در سقیفه)

هدف پژوهش حاضر این بود که چگونه سقیفه، نهاد خلافت را بر پایه هایی متزلزل و فاقد ثبات نهایی بنا نهاد. در این راستا، با روش پدیدارشناسانه و با رویکرد توصیفی- تحلیلی، بستر تاریخی سقیفه در ساختار قبیله گرایانه ی قریش، الگوی توزیع قدرت و نیل به توافق در سقیفه و پیامدهای تاریخی سقیفه مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد، سقیفه براساس بازگشت به نظام قدرت قبیله محور، کارکردی دوگانه را سبب گردید. در کوتاه مدت (عهد شیخین) به انتقال قدرت در قریش از عبدمنافیان به خرده قبایل حاشیه ای انجامید؛ و در بلندمدت (از خلافت عثمان تا پایان عباسیان) محوریت قریش را به مثابه درون مایه ی خلافت در قالبی جدید (عدم التزام به ائتلاف) اما درون مایه ای قدیمی (مصدریت عبدمنافیان در هسته ی مرکزی قدرت) در دوران پس از اسلام تثبیت کرد. پس از سقیفه به تدریج ابتدا دو گفتمان شیعی (منتقد وضع موجود و حامی اصلاح نهاد خلافت) و قریشی (مدافع خلافت ناشی از ائتلاف قبیله گرایانه) و سپس از عهد عثمان بدین سو، گفتمان اموی (ملهم از ساختارهای شاهی ایران-رومی بر پایه ی درون مایه ی عربی) شکل گرفتند. نهایتا امام علی(ع) سیاست تعویق و کناره گیری را پس از سقیفه اتخاذ کردند. بر اساس این سیاست، همکاری با نهاد خلافت به معنای پذیرش آن نبود؛ این عدم پذیرش در هویت بخشی به شیعیان به مثابه گروه مخالف و متفاوت با عامه موثر واقع گردید.

کلیدواژه ها:

سقیفه ، قبیله گرایی ، قریش ، هاشمیان ، امویان ، توزیع قدرت ، نهاد خلافت