اراده آزاد از دیدگاه صدرالمتالهین

تقابل ضرورت علی با اراده آزاد از مباحث مهمی است که همواره ذهن بشر را به خود مشغول کرده است. خلط بین اراده و اختیار و تقریر نادرست اشکال اراده آزاد، باعث شده تا این مسیله با ابهامات فراوانی همراه باشد. برخلاف تصور رایج محور اصلی اشکال اراده آزاد، تسلسل اراده ها نیست، بلکه از یک طرف پذیرفتن ضرورت علی، و از طرف دیگر حدوث اراده و منتهی شدن آن به علتی خارج از نفس انسان است که مستقیما اراده را در نفس انسان ایجاد میکند. صدرالمتالهین به اشکال اصلی جبر در اراده توجه داشته و حتی جبریبودن اراده و نیز جبریبودن افعال ارادی انسان را پذیرفته است، اما چنین چیزی به این معنا نیست که ملاصدرا اختیار انسان را انکار کرده است. او سعی دارد تا از طریق فاعل بالتسخیر و نیز توحید افعالی این مطلب را تبیین کند که جبر با اختیار سازگار است و افعال انسان از همان جهت که جبری هستند اختیاری نیز هستند. در این مقاله علاوه بر بازسازی اشکال اراده آزاد، در مجموع، پنج پاسخ از صدرالمتالهین آورده و نقد شده است. در پایان این نتیجه گرفته شده که ضرورت علی با اراده آزاد و اختیار انسان منافات دارد از این رو برای پذیرش اختیار انسان باید ضرورت علی را انکار کرد.

کلیدواژه ها:

ضرورت علی ، اراده آزاد ، تسلسل اراده ها ، حدوث اراده ، فاعل بالتسخیر ، فاعل ما منه الوجود ، فاعل ما به الوجود