تصویرپردازی شمع و پروانه در پهنه ی دیوان صایب

شاعران سبک هندی، در پی جست وجوی مضمون های نو، سنت های ادبی را زیرورو می کنند و با بهره گیری از آن ها، به تصویرهای جدید و گاه متناقض دست می یابند. صایب، استاد تصویرسازی های متنوع و شگفت آور است و به جرأت می توان گفت هیچ یک از شاعران سبک هندی، در مضمون پردازی به مهارت و استادی او ظاهر نشده اند. هدف از پژوهش حاضر، بررسی تصویرهای شمع و پروانه و کارکرد نمادین این دو در ارتباط باهم، در شعر صایب و دست یابی به گستره ی تخیل شاعر در این حوزه است. تاکنون پژوهش مستقلی در این باره انجام نشده است. پژوهشگر از روش توصیفی تحلیلی و گزینش کتاب خانه ای، برای ارزیابی ابیات بهره برده است و ابیات، واحد تحلیل قرار گرفتند. از یافته های پژوهش چنین برمی آید که که شاعر ویژگی های هرکدام را به عنوان عاشق و معشوق طبق الگوی رایج سنتی برمی شمارد؛ اما نقش های واگذارشده به شمع و پروانه سیالند و از یکی به دیگری انتقال می یابند. این مسأله اقتضای ذهن مضمون ساز صایب است که از کوچک ترین اشاره ها نمی گذرد و گویی در این نگاه، اهمیت با بیان سخن شاعر است نه شمع و پروانه. برتری شمع و پروانه در طیفی نوسانی و به دلایل مختلف اثبات می شود. با این وجود، نگرش ترجیحی نسبت به پروانه در اشعار کاملاً مشهود است. فانوس، تیغ زبان، شعله، خاموشی شمع و اشک ریختن از جمله مضمون های مربوط به شمع است و بال وپر، خاکستر، ادب حضور در پیشگاه معشوق، بی تابی در شب مهتاب، بی پروایی، ثبات قدم، سرعت زیاد، سوز درونی و بیرونی، وفاداری، پاکبازی و بی تعلقی و شجاعت، به پروانه تعلق دارند. هم دلی و همراهی نیز بین آن ها صورت می گیرد و عشقشان اتفاقی دوسویه با عمری کوتاه است.

کلیدواژه ها:

پروانه ، تصویرسازی نمادین ، شمع ، صایب