بررسی تطبیقی گفتگوی بلبل و باز در مخزنالاسرار نظامی و دیوان صفیالدین حلی با نگاهی به برخی ابعاد تعلیمی، غنایی و عرفانی آن در ادبیات فارسی

نطق جانوران، گیاهان و جمادات با هم و انسان با داشتن ریشههای اساطیری در متون مقدس و تواریخ و آثار ادبی اقوام مختلف دارای بازتابهای زیادی است. برخی زمینههای طبیعی، مذهبی و سیاسی اجتماعی را از جمله زمینهها و ریشههایاین گونه گفتگوها و مناظرهها دانستهاند. حکایات، گفتگوها و مناظرات بین حیوانات و پرندگان در قالب فابل و داستانهای کوتاه معمولا دارای پیام یا پیامهایی اخلاقی است. گفتوگو، اغلب، بهصورت زبان حال، در انواع مختلفی و بین موجوداتگوناگونی از جماد، غیر انسان، فرشته، جن، شیطان، گیاه گرفته تا انسان در ادبیات اقوام مختلف وجود دارد، که یکی ازآنها که در این تحقیق مورد بررسی قرار میگیرد گفتوگوی بین بلبل و باز است که با وجود اشاراتی در آثار ادبی مغرب زمین، از منظر ادبیات فارسی و قطعهای از شاعر عرب صفیالدین حلی مورد توجه قرار گرفته است. تحلیل ادبی اینگفتوگوی نسبتا کوتاه در سطوح مختلف ادب تعلیمی، غنایی و عرفانی نتایجی متفاوت، اما مرتبط دربردارد؛ چون در ادب تعلیمی و متونی چون مخزنالاسرار نظامی و تا اندازهای دیوان صفیالدین حلی مشوق فضایل عملی و اخلاقی سکوتو خاموشی و نقد صورتپرستی است، که این امر دارای نتایج مشخصی مانند بالارفتن پایگاه اجتماعی و همنشینی با بزرگاناست. در ادب غنایی هرچند موضوعات کاملا مرتبطی در دست نداریم، اما در خصوص برخی عناصر داستان بهویژه بلبل منظومههایی مانند بلبلنامهها مهر تاییدی بر استحاله شخصیت بلبل از عنصری لفاظ و یاوهگو در ادب تعلیمی به شخصیت عاشقی است که در ادب عرفانی و آثار مولو یبه کمال میرسد. آنچه در آثار عرفانی، بهویژه آثار مولوی، درباره باز و بلبل مشهود است؛ موضوع کمال شخصیتی آن دو و تبدیل مصداق شخصیت بلبل است.

کلیدواژه ها:

گفتگو ، ادبیات تطبیقی ، نظامی ، صفیالدین حلی ، مولوی