نقد درونمایه شکست روشنفکر در شعر معاصر فارسی بر مبنای نظریه فوکو

با بررسی شعر معاصر فارسی در فاصله سالهای پس از کودتای 22 مرداد 32 تا انقلاب اسلامی، میتوان درونمایه مشترکی را در شعر شاعران برجسته این دوره تشخیص داد. این درونمایه که در پژوهش حاضر، درونمایه شکست روشنفکر نامیدهشده است به مناسبات و روابط یکسویه روشنفکر با جامعه و تلاش نافرجام و منجر به ناامیدی او در این دوره زمانی اشاره دارد. یکی از متفکرانی که در نیمه دوم قرن بیستم با نگاهی انتقادی به بررسی مقوله روشنفکری و طرز تلقی سنتی از اینپدیده پرداخته، میشل فوکو فیلسوف و جامعهشناس شهیر فرانسوی است. اهمیت پژوهش حاضر، نوعی آسیب شناسی ونقد تفکر رایج در شعر و ادبیات فارسی سالهای پیش از انقلاب اسلامی است؛ به بیان دیگر، نقد نوعی جهانبینی است که به شکل محتوایی فراگیر در شعر مهمترین شاعران این دوره نمود یافته است. در این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی، چهارشعر با درونمایه مشترک شکست روشنفکر از اخوان، شاملو، سپهری و فروغ فرخزاد بر مبنای دیدگاه فوکو، مورد بررسی و تحلیل تطبیقی قرار گرفته است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که مولفههایی چون ویژگی پیامبرگونه راوی یا سوژه،عدم آگاهی و غفلت مخاطب از مسایل اجتماعی، انکار راوی یا سوژه از سوی مخاطب، تلاش راوی یا سوژه برای برقراریارتباط با مخاطب و در نهایت ناامیدی و یاس سوژه یا راوی، از مهمترین مولفههای مشترک درونمایه شکست روشنفکر در شعر و ادبیات دهه سی تا دهه پنجاه محسوب میشود.

کلیدواژه ها:

نقد جامعهشناختی ، شعر معاصر ، اخوان ، شاملو ، سپهری