حقوق مالکیت فکری در ایران و پیشنهاد راه حلی برای چالش های موجود

حق مالکیت فکری، یکی از حقوق اساسی و حائز اهمیت هر فرد در جامعه به شمار می رود. امروزه با گسترش روز افزون اختراعات و اکتشافات، تألیفات و محصولات فکری و فرهنگی، حوزه شمول و نفوذ این حقوق نیز به طور چشم گیری، افزایش یافته است. علاوه بر این، در جوامع پیشرفته و دموکراتیک حقوق مالکیت فکری در کنار سایر حقوق فردی و مسلم افراد، مانند حق حیات و حق آزادی قرار گرفته است. قوانین مالکیت فکری در کشور ما ایران، نیز تا حدودی مورد ملاحظه قرار گرفته؛ اما واضح است که در این راستا با چالش ها و مشکلاتی روبه رو است. در این مقاله، قصد داریم به مهمترین چالش، یعنی عدم ثبت ایده ها و پژوهش های موجود، بخصوص در دانشگاهها بپردازیم. فعالیت‌های پژوهشی و تحقیقاتی فراوانی در کشور انجام می‌پذیرد ولی متأسفانه تعداد کثیری از آنها به مرحله تجاری‌سازی و تولید ثروت و ارتقای سطح رفاه عمومی نمی‌رسد. کشفیات و تحقیقات انجام شده در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی عمدتاً به‌ عنوان مالکیت شخص، محسوب می‌شوند؛ اما نتایج تحقیقات به اندازه لازم به جامعه باز نمی‌گردد و قانون مالکیت فکری، با همه مزایایی که دارد، بی‌استفاده باقی می‌ماند. از طرفی بعلت کاستی های موجود در سیستم ثبت اختراع در ایران، افراد خلاق مبتکری که توانایی مالی کافی یا حتی علمی را جهت طراحی و ساخت نمونه ی اولیه آن ندارند دیگر ایده خود را ابراز نمی کنند و گاهی دزدی فکری صورت می گیرد و فرد خلاق یا مبتکر، دلسرد می گردد. نکته جالب تر این است که یک اختراع ثبت شده در سیستم ثبت اختراع ایران، به دفعات با تغییرات جزئی در آن و یا تعویض نام (استفاده از پیشوندها و پسوند هوشمند، خودکار و ...، یا نام انگلیسی و مخفف نام آن) بدون اینکه به کارایی و محتوای آن دقت شود ثبت می گردد. این در حالی است که بعضی از اختراعات، نه بخاطر پیچیدگی بلکه بخاطر ایده ی نابی که در اختراع داشته است می تواند مورد توجه قرار گیرد و حتی به راحتی برای آن سرمایه گزار و فروشنده پیدا کرد. به ‌همین منظور بهتر است طرح استقرار نظام مالکیت فکری در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی اعم از دولتی و خصوصی که سال هاست در مراکز تحقیقاتی و پژوهشی جهان، تجربه شده و دستاوردهای بسیاری را به همراه داشته است، به همراه الزامات آن ارائه ‌شود تا مشکل مربوطه به حداقل رسد. در این مقاله، پس از بررسی ادبیات موضوعی به بررسی قوانین موجود در ایران می پردازیم و در ادامه، نظر دست اندرکاران و کارشناسان مربوطه پیرامون چالش های موجود را بررسی خواهیم کرد و نهایتا به تشریح راه حل پیشنهادی و نتیجه گیری خواهیم پرداخت.

کلیدواژه ها:

مالکیت فکری ، بانک ایده ، حق نشر ، حق طبع ، حق امتیاز