ارائه الگوی مطلوب تعیین بلیت اتوبوس های درون شهری تهران

امروزه اهمیت و نقش ترابری و نیز پویایی و کارآمدی آن به عنوان یکی از شاخصه‌های سنجش توسعه‌یافتگی برای مدیران و تصمیم‌گیرندگان شهری، بیش از گذشته مشخص شده است. یکی از نکات مهم در مدیریت ترابری شهری و بهبود آن توجه ویژه به بخش ترابری همگانی بوده است که در میان انواع مدل‌های موجود، اتوبوس، به واسطه‌ی ظرفیت بالای جابه‌جایی مسافر، انعطاف‌پذیری مناسب در شرایط مختلف و نیز گسترش مطلوب در شبکه‌ی اصلی شهر، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. یکی از مهمترین عوامل در کارایی و بهبود بهره‌وری و نیز افزایش مطلوبیت استفاده از اتوبوس‌ها و تشویق به استفاده‌ی بیشتر از ترابری همگانی، تعیین نرخ مناسب کرایه‌ی اتوبوس است. در این مطالعه تلاش بر این است که روشی مناسب برای تعیین نرخ کرایه اتوبوس در شرایط بی‌ثباتی قیمت‌ها و انعطاف‌ناپذیری درآمدها ارائه شود. این روش برپایه‌ی هزینه‌ی عوامل سالیانه‌ی مختلف ناپایا و پایا نسبت به تعیین کرایه‌ی نفر – کیلومتر پیموده شده تعیین می‌شود که کارایی لازم را در جلب مشارکت سرمایه‌گذاران داشته و با تفکیک و تمیز بین سطوح متفاوت ترابری درون شهری عدالت اقتصادی را برای شهروندان ایجاد خواهد نمود. با بررسی روش‌های معمول تعیین نرخ کرایه‌ی اتوبوس و بر اساس قوانین و مقررات موجود نسبت به تهیه‌ی مدلی با کمک روش تکنیک تجزیه و تحلیل (واکافت) نقطه سربه ‌سر اقدام شده است. در این تکنیک با برابر نمودن درآمد کل (TR) و هزینه‌ی کل (TC)، تعداد مسافری که درآمد اتوبوس را در نقطه‌ی سربه‌ سر قرار می‌دهد، می‌توان تعیین کرد؛ هم‌چنین با داشتن تعداد مسافر معلوم و ضریب اشغال‌های متفاوت مبلغ کرایه (P) که درآمد راننده را در نقطه سربسر قرار می‌دهد را می‌توان بدست آورد که این توانایی نمایانگر انعطاف‌پذیری مناسب این مدل است. از آنجا که مقصود این مطالعه تعیین روش مناسبی برای نرخ‌گذاری کرایه‌ی اتوبوس‌ها می‌باشد؛ نیاز است که تمام هزینه‌های اتوبوس محاسبه و به تفکیک هزینه‌های ناپایا و پایا انجام گیرد. در این مطالعه هزینه‌های ثابت – که نسبت به میزان درآمد یا خدمات حاصل از سرمایه‌گذاری پایا هستند – در برگیرنده‌ی: هزینه‌های سرمایه‌گذاری (خرید اتوبوس)، هزینه‌ی دستمزد، بیمه و مالیات، عوارض سالیانه و مالیات شغلی و جز آن می‌باشد. هزینه‌های ناپایا – که نسبت به میزان درآمد یا خدمات حاصل از سرمایه‌گذاری بستگی کامل دارد – شامل: هزینه‌های لاستیک، سوخت، روغن‌ها، فیلترها و جز آن می‌باشد. در این مطالعه با توجه به اینکه مسافت در تعیین کرایه‌ی ناپایا از عوامل اصلی است، پیشنهاد می‌شود که مدل جهت تعیین کرایه با دید منطقه و ناحیه‌ای باشد. پس از تفکیک و تعیین هزینه‌های عنوان شده با کمک مدل و سر به سر نمودن هزینه‌ها و درآمدها بر اساس تعداد جابه‌جایی مسافر، نرخ کرایه‌ای که با توجه به هزینه‌های کنونی در صورت گرفتن از مسافران درآمد شرکت را در نقطه سربه‌سر قرار خواهد داد، محاسبه می‌شود (3000ریال). در این مطالعه که درد مناطق مختلف بر اساس کارکرد سالیانه و ضریب اشغال صندلی انجام می‌گیرد؛ هزینه‌ی نفر – کیلومتر تمام شده در هر منطقه محاسبه می‌شود. در محاسبه‌ی نفر – کیلومتر مناطق هزینه‌های سنگین شرکت واحد (شامل هزینه‌های پرسنلی و ستاد مرکزی) که تأثیر بسیاری در تعیین بهای بلیت در نقطه‌ی سر به سر می‌گذارد، حذف شده است که تلاش بیش از پیش شرکت واحد را در افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های اضافی خود لازم می‌نماید. در پایان با توجه به اینکه شبکه‌ی اتوبوس‌رانی به عنوان ساختاری اصلی ترابری همگانی شهر، بسیار مهم بوده و اگر تنها با دیدگاه اقتصادی به تعیین نرخ کرایه پرداخته شود – به گونه‌ای که توسعه‌ی شرکت‌های خصوصی را نیز شامل شود – از دیدگاه مدیران شهری غیرممکن است، بنابراین پرداخت یارانه با توجه به دهک درآمدی شهروندان و اعمال سیاست‌های حمایتی در مناطق به عنوان راهکار مکمل باید پیش‌رو قرار گیرد.

کلیدواژه ها:

اتوبوس ، قیمت‌گذاری ، مدل قیمت‌گذاری ، شهرداری ، ترابری