بازنگری واصلاح پلان بنای ایوان طرق با استناد به یافته های باستان شناختی حاصل از طرح پیگردی و گمانه زنی

ایوان طرق بنایی است با عظمت و موزون، با ویژگی های معماری اصیل ایرانی در دوره تیموری، که در 11 کیلومتری جنوب شرق شهرستان مشهد در خراسان رضوی واقع شده است. این بنای باشکوه از لحاظ ساختاری کم نظیر، اما به لحاظ تزئینات آمودی صرفا دارای کتیبه ایی معرق است،که متاسفانه از آن، چیزی زیادی باقی نمانده است. این بنا دارای ایوانی رفیع به عرض حدود 52 متر و بلندای17/10 است، که امروزه بخش بزرگی ازطاق آن فروریخته است وگنبدی خوش ساخت بر پایه ی 8 ضلعی تکیه نموده و زیر آن قبری قرار دارد، که هویت شخص متوفی آن چندان روشن نیست. جدای از بنای درامگاه، چندین بنای یادبود به صورت سنگ قبر های افراشته و خفته به صورم نامنظم و جابه جا شده در جلوی ایوان وجود دارد، که اشاره به برخی از باورهای مذهبی در خراسان بزرگ در قرون میانی دوران اسلامی است ایوان طرق با مجموعه ای از بناهای خراسان بیرگ مانند مقبره شیخ زین الدین در تایباد، بنای بابا لقمان در سرخ ، خانقاه شیخ صدرالدین درمانی در هرات از لحاظ معماری، قابل قیاس است. با توجه به اهمیت بنای مورد نظر و نیز ابهامات فراوانی که در پین از نظر ماهیت و کاربری وجود دارد، پژوهشی در قالب گمانه زنی با هدف پیگردی و شناسایی اثار و عوارض معماری در آن انجام شد. در این طرح، مجموعا 4 گمانه، به فراخور نیاز در داخل بنا، زیر طاق ایوان و در اطراف دن حفر گردید؛ که خوشبشتانه موجب روشن شدن بخشی ازجزئیات معماری درطرفین و نیز ورودی ایوان و درگاه ورودی داخل بنا گردید که پیش از این پژوهش، مورد توجه قرار نگرفته بود. با توجه به ویژگی های ساختاری بنا و به استناد یافته های این پژوهش دو دوره ی معماری و ساخت و ساز، با ویژگی ها و جزئیات متفاوت اشکار شد در طرح گمانه زنی مذکور، دو جرز عریض دجری به عرض حدود 181 سانتی متر درطرفین بنا با زیر سازی سنگی و نیز دو کف استقراری که یکی کف اصلی بنا در دوره ی دوم معماری و دیگری کف مربوط به درگاه ورودی ایوان به داخل بنا در دوره ی نشست ساخت آن است، بدست دمد. دنچه امروزه از ایوان در بنای طرق مشاهده می شود مربوط به دوره ی دوم ساخت و ساز در بنا می شود. و زیر آن، بششی از ایوان یا جلوخان بنای اولیه طرق در دوره ی نشست ساخت و ساز دیده می شود که علی رغم تفاوت باایوان کنونی ویژگی ها و جزئیات یکسانی با سایر اجزای بنا دارد. در پژوهش پیش رو سعی شده است با استناد به یافته ههای باستان شناختی حاصل از گمانه زنی و نیز پژوهش های تاریخی، به اصلاح پلان ارایه شده از ایوان طرق بپردازیم .

کلیدواژه ها:

ایوان طرق ، پین ، معماری ، دوره تیموری ، خراسان