مطالعه تطبیقی و ریخت شناسی محراب های ایلخانی آذربایجان

از عوامل مؤثر در شکوه و زیبایی مساجد ایران می توان به تزئین و آرایش محراب ها اشاره کرد؛ به دلیل ارزش محوری محراب به عنوان مهم ترین عنصر به کار رفته در هر مسجد جهت تعیین مسیر کعبه، همواره بیشترین توجه به تزئین و هر چه با شکوهتر ساختن آن بوده است. بررسی، مطالعه و تطابق ساختار و نقوش محراب های آذربایجان می تواند ضمن تعمیق هویت فرهنگی و هنری ایلخانان، معرف معیارهای مشخصی در قالب فرم محراب سازی این دوره باشد. با توجه به خلأ نسبی علمی تحقیقاتی در رابطه با ریشه یابی خاستگاه و منشأ محراب های گچبری ایلخانی ایران، بخصوص در بحث تزئینات، پژوهش حاضر بر آن است تا با بررسی ویژگی های کیفی و بصری آنها، همچنین تأمل در خصایص فرهنگی و پیش زمینه های تاریخی و قومی اقوام سازنده آن با استفاده از روش تحلیلی توصیفی و انجام تحقیقات کتابخانه ای در عرصه آرایه های گچبری و تحقیقات میدانی به ارزیابی و مقایسه تطبیقی محراب های ایلخانی آذربایجان بپردازد. حاصل تطابقات و نتیجه بررسی ها حاکی از تداوم الگویی مشابه در ساختار کیفی و بصری محراب های منطقه آذربایجان از قبیل فرم معماری، تزئینات، و ... می باشد. طبق یافته های تحقیق، بخش عمده ی تزئینات گچبری از جمله نقوش گیاهی، ریشه در هنر ساسانی دوانده و در قالب تلفیق با عنصر نوظهور خط عربی در دوران اسلامی، ضمن حساسیت به جهت همگون سازی با ریشه های هنری و معماری، آذین بخش نقطه عطف مساجد آذربایجان شده است. با توجو به وجود قدیمی ترین نمونه های تاریخ دار محراب های گچبری در آذربایجان به عنوان غنی ترین مرکز هنری مغولان به نظر می رسد طی دوره ایلخانان در منطقه مزبور، سبک خاصی از هنر محراب سازی تکوین و در سایر نقاط ایران گسترش یافته است.

کلیدواژه ها:

محراب ، دوره ایلخانی ، تزئینات گچبری ، منطقه آذربایجان