شناسایی وضعیت موجود، محدودیت ها و راهکارهای مدیریت فاضلاب روستایی کشور (مطالعه موردی روستاهای بالای 200 خانوار)

براساس آمارگیری سراسری سال 1385 از جمعیت 69/9 میلیون نفری کشور حدود 31 درصد با جمعیتی بالغ بر 21/6 میلیون نفر در 68000 روستا سکونت دارند. از این تعداد حدود 5000 روستا که 7/35 درصد از نظر تعداد و 47/2 درصد از نظر جمعیت روستاهای کشور راشامل می شود،دارای جمعیت بیش از 200 خانوار(حدودهزارنفر) می باشند. حدود 0/6 درصد روستاهای کشور تحت پوشش خدمات جمع آوری و دفع بهداشتی فاضلاب قرار دارند. طبق برنامه های توسعه چهارم و چشم انداز 20 ساله کشور مقرر است درصد تحت پوشش جمعیت روستایی کشور از تأسیسات فاضلاب از وضع فعلی به 8درصد در انتهای برنامه چهارم و 30 درصد در سال 1404 افزایش یابد. در راستای دستیابی به اهداف مذکور و ارائه راهکارهای مناسب برای دفع بهداشتی فاضلاب روستایی اولین قدم شناسایی وضعیت موجودوتعیین نقاط ضعف وقوت باتهیه شناسنامه های فاضلاب برای هریک ازروستاهای کشور است. برای اجرای این طرح پرسشنامه (شناسنامه) حاوی 45 سؤال در کلیه زمینه های مرتبط با طرح های فاضلاب روستایی تدوین وبه همراه راهنمای تکمیل به شرکت های آب وفاضلاب روستایی استانها ارسال گردید.پاره ای ازنتایج حاصل ازتکمیل این پرسشنامه ها در 4588 روستای بالای 200 خانوارکشوردراین مقاله ارایه شده است نتایج نشان می دهدکه حدود 865 روستای بالای 200 خانوار در کشور ( 19 درصد روستاه ا) وجود دارد که نیازمند مطالعه و اجرای تأسیسات فاضلاب می باشند و جزو اولویت کاری برنامه چهارم توسعه قرار دارند. ودر 52 درصد روست اهای بالای 200 خانوار کشور (حدود 2400 روستا) لازم است با رعایت نتایج برنامه اولویت بندی و گروه بندی روستاها در طول برنامه چش م انداز (تا سال 1404 ) مطالعات اولیه فاضلاب انجام و راهکارهای علمی و عملی برای حل مشکل دفع فاضلاب آنها اتخاذ گردد . البته صرفا در 30 درصد از روستاهای بالای 200 خانوار کشور (حدود 1312 روستا)وضعیت موجوددفع فاضلاب جوابگومی باشد. عمده ترین مشکلات بهداشتی و زیست محیطی ناشی از دفع غیر بهداشتی فاضلاب در مناطق روستایی به ترتیب اهمیت شامل آلودگی منابع آب های سطحی ( 45 درصد) ، صدمه به زیباسازی محیط 33/5 درصد) ، آلودگی آب چشمه یا قنات واقع در محدوده روستا (18/7درصد)، آلودگی آبهای زیرزمینی 14/12 درصد آلودگی منابع تأمین آب آشامیدنی روستا 12/25 درصد وشیوع بیماریهای منتقله از آب و فاضلاب 10/40 درصد می باشد. روش های مناسب پیشنهادی برای جمع آوری فاضلاب روستاها شامل سیستم دوگانه (چاه جاذب برای فاضلاب سیاه و شبکه جم ع آوری برای فاضلابهای خاکستری ) ، سیستم SDGS و سیستم SS می باشد.همچنین مناسبترین روشهای پیشنهادی برای تصفیه فاضلاب روستاها سپتیک تانک همراه با تصفیه تکمیلی و سیستم های طبیعی (برکه تثبیت و نیزار) می باشد. در 72 درصد روستاها امکان استفاده مجدد از فاضلاب تصفیه شده در کشاورزی وجود دارد.