بررسی عوامل فرهنگی و اجتماعی در شکل گیری معماری خانه های دوره قاجاریه در محله سبزه مشهد گرگان

از اواخر دوره صفویه تا اواسط سلطنت ناصرالدین شاه به علت آشفتگیهای موجود و جنگ های پی در پی وعدم ثبات و فقدان امنیت – هنرهای معماری و تزئینات ساختمانی ایران که در دوران صفویه وسعت و تنوع زیاد پیدا کرده بود طی این دوره نابسامانی ملی به انحطاط گرائید. بطور کلی معماری دوره ی قاجاریه را می توان به دو دوره ی کلی تقسیم کرد : 1- دوره اول: از آغاز سلطنت آقا محمد خان تا پایان سلطنت محمد شاه : در این دوره نگاه حاکم بر معماری همچنان نگاهی درونزا و بر مبنای سبک اصفهان و به کمال رساندن آن می - باشد که نمونه هایی همچون حرم حضرت معصومه در قم و مسجد سلطانی نمونه هایی از آن می باشند. 2 دوره دوم: از آغاز سلطنت ناصرالدین شاه تا پایان حکومت سلسله قاجار : در این دوره بر اثر مسافرت های ناصرالدین شاه و اخلاف او و همچنین اعزام عده ای از محصلین ایرانی به اروپا و تحت تاثیر قرار گرفتن هیات حاکمه و نخبگان جامعه، سبکی در معماری آغاز می گردد که التقاطی از معماری بومی و معماری غربی می باشد که به نظر می رسد، قوت لازم خلق یک معماری نوین را نداشته است. تحولات زمانی بین دو دوره قاجاریه و پهلوی اول همراه با دگرگونیهای مختلفی نظیر تغییر در برخی از ابعاد فرهنگ، اقتصاد، معیشت و شیوه سکونت است که تمامی جوانب زندگی جامعه آن دوران را تحت تأثیر خود قرار داده است. به تبع این عوامل، معماری و شهرسازی گرگان نیز تحت تأثیر و تحول قرار گرفته است. این تحولات منجر به تنوع و تغییر گونههای معماری خانهها در برهه زمانی دوره قاجاریه، دوره گذار از قاجاریه به پهلوی اول و دوره پهلوی اول شده است. محله سبزه مشهد با مرکزیت سبزه مشهد، شامل محله های سرچشمه، سرپیر، دباغان، نقارچیان، سیستانی محله و گذرهای چهارشنبه ای ، قاپی و... می باشد که از محلات قدیمی گرگان محسوب می شود. از خانه های شاخص این محله می توان به خانه های تاریخی دائمی، باقری و وزیری از دوره های قاجار و پهلوی اشاره کرد. در این دوره برونگرایی رابتدریج در خانه های تهران شاهد هستیم، اما در گرگان، هنوز مسایل سنتیو ویژگی های مذهبی اهمیت دارد باتوجه به تعدد بناهای این دوره در گرگان، به بررسی ساختار فضایی و کالبدی خانه های قاجار و تاثیر عوامل مختلف فرهنگی و اجتماعی در شکل گیری آنها می پردازیم.

کلیدواژه ها:

معماری قاجار ، فرهنگ قاجار ، گرگان ، محله سبزه مشهد