بررسی اثر شیفت های کاری غیر معمول و کم خوابی بر عملکرد شناختی در کارگران صنعت خودرو سازی

زمینه و هدف: چرخه خواب و بیداری یکی از چرخه های مهم بیولوژیک است که تحت تاثیر عوامل مختلف محیطی،فیزیولوژیکی و کاری دچار تغییر می شود. یکی از مهمترین این عوامل شیفت های کاری غیر معمول می باشد که با مشکلاتمتعددی از قبیل خواب آلودگی، محرومیت از خواب، کاهش کارایی جسمانی و عملکردهای ذهنی همراه می باشد. یکی ازمهمترین اثرات شیفت های کاری غیر معمول، اثر بر عملکرد شناختی افراد می باشد. در ایران اغلب شیفت های کاری از نوعچرخشی رو به جلو می باشد که پس از گذراندن شیفت شب، یک یا دو شب استراحت دارند و این باعث تطبیق فرد می شود.با این وجود در برخی از صنایع شیفت های کاری بدون در نظر گرفتن زمان استراحت بین دو تغییر شیفت اداره می شوند. هرچند که مطالعات متعدد آزمایشگاهی و میدانی در مورد اثرات بلند مدت محرومیت از خواب بر عملکردهای شناختی انجامشده است، ولی مطالعات اندکی در مورد بررسی اثرات آنی و کوتاه مدت اختلال در ریتم سیرکادین و محرومیت از خواب برعملکرد های شناختی انجام شده است. لذا هدف از مطالعه حال حاضر بررسی اثرات کوتاه مدت کم خوابی ناشی از شیفت هایکاری غیر معمول بر عملکرد شناختی افراد در حوزه های حافظه کاری، توجه انتخابی و زمان واکنش می باشد.مواد و روش ها: در این مطالعه که بصورت مقطعی در یک شرکت خودروسازی انجام گرفت ابتدا کلیه کارگران شاغل دربخش رنگ یک صنعت خودرو سازی برای مطالعه انتخاب شدند و پس از اعمال معیارهای ورود به مطالعه، 80 نفر جهتارزیابی انتخاب شدند. پس از جمع آوری اطلاعات لازم در خصوص شیفت های کاری افراد شاغل در این بخش، مطالعه در دوفاز طراحی و عملکرد شناختی افراد در دو وضعیت متفاوت مورد ارزیابی قرار گرفت. در ابتدا، عملکرد شناختی زمانی که افراددر یک شیفت معمول به سر می برده و شب قبل دارای استراحت و خواب کافی بودند مورد ارزیابی قرار گرفت. در مرحله دومزمانی که در اولین شیفت صبح مشغول بکار بوده و شب قبل خواب کافی نداشته اند تست ها تکرار شد. عملکرد شناختی افرادبا استفاده از نرم افزارهای عصبی شناختی کامپیوتری شامل N-Back به منظور ارزیابی حافظه کاری، استروپ جهت ارزیابیتوجه انتخابی و زمان واکنش ساده به منظور سنجش زمان واکنش مورد ارزیابی قرار گرفت. کلیه تست ها از زمان شروعشیفت کاری صبح تا قبل از ظهر در مکانی آرام به دور از سر و صدا انجام شد. از آزمون های آماری آنالیز واریانس یک طرفه،آزمون تی زوجی و آنالیز همبستگی پیرسون جهت بررسی ارتباط میان متغیرهای مورد مطالعه استفاده شد.یافته ها: آنالیز تی زوجی نشان داد که نمرات مربوط به حافظه کاری و توجه انتخابی هنگامی که کارگران در شیفت صبح بهسر می بردند و دچار محرومیت از خواب بودند ضعیف تر از زمانی بود که از خواب کافی در شب قبل بهره مند بودند (p<0/05). میانگین نمرات مربوط به حافظه در دو حالت با استراحت و بدون استراحت به ترتیب برابر با و 5/79±100/12 و 10/13±85/23 (ماکسیمم نمره 705 میباشد( و همچنین نمرات مربوط به توجه انتخابی به ترتیب 4/4±8/27 و 1/3±2/51 به دست آمد. همچنین نتایج آنالیز پیرسون بیانگر همبستگی قوی بین میزان ساعات خواب و نمرات حافظه (r2=0/67) و همچنین همبستگی نسبتا خوب بین ساعت خواب و تعداد خطا در متغیر توجه (r2=-0/44) بود. نتیجه گیری: به طور کلی کمبود خواب ناشی از شیفت های کاری غیر معمول بدنبال در نظر نگرفتن زمان استراحت کافی درتغییر دو شیفت باعث کاهش عملکرد شناختی افراد در حوزه های حافظه و توجه انتخابی می شود. در مشاغلی که دقت،حافظه و سرعت عمل جزء مهمی از کار می باشد کمبود خواب در شیفت های کاری غیر معمول حائز اهمیت می باشد .درایران در بسیاری از کارخانه ها زمان استراحت کافی بین دو تغییر شیفت،که در مطالعات بین یک یا دو روز پیشنهاد شده است، در نظر گرفته نمی شود و این از مسائلی است که علی رغم اهمیت زیاد آن توجه چندانی به آن نمی شود. در سیستمهای کاری با شیفت های غیر معمول، تنظیم و تغییر برنامه کاری به منظور در نظر گرفتن ساعت کافی استراحت بین دوشیفت به منظور افزایش کارایی و کاهش خطای انسانی ضروری به نظر می رسد.

کلیدواژه ها:

بی خوابی ، عملکرد شناختی ، صنعت رنگ ، ، شیفت های کاری غیر معمول