اشکال تراکمی ناشی از فرسایش بادی در قلمروهای بیابانی خراسان بزرگ

ترسیب و تمرکز مداوم رسوبات بادی در حاشیه پلایاها و کویرهای داخلی ناشی از فرسایش بادی، بارزترین ویژگی مناطق خشک و فراخشک تلقی می گردد. پویایی فرسایش بادی، مانع از تثبیت همیشگی این نوع رسوبات بوده و بسته به وضع پوشش گیاهی و مدیریت های کنترلی، تحرک و جابجایی ذرات فرسایش پذیر به صورت طوفان های شن و ماسه و ریزگردها امری عادی محسوب می گردد. با توجه به آثار زیانبار فعالیت اشکال تراکمی باد بر زیرساخت های توسعه ای در مناطق بیابانی و نیز ضرورت صرفه جویی در وقت و هزینه عملیات تتبیت ماسه های روان، ضرورتا شناسایی و تفکیک بخشهای فعال ماسه زارهای مناطق بیابانی از بخشهای غیر فعال توصیه می گردد. در این مقاله سعی شده است تا با توجه به فرآیند شکل گیری ناهمواریهای ماسهای و ویژگیهایی نظیر استقرار پوشش گیاهی چه بصورت طبیعی و چه بصورت مصنوعی (احداث بادشکن و احیاء بیولوژیک)، ماسهزارهای فعال و غیرفعال از یکدیگر منفک شده و ضمن بررسی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی آنها، قابلیت کنترل و تثبیت بیولوژیک و نیز مدیریت بهره برداری پایدار و اقتصادی از آنها تبیین گردد. به این منظور پس از بررسی و تفسیر تصاویر ماهواره ای با بهره گیری از تکنیکهای RS و GIS و نیز تفسیر عکس های هوائی با مقیاس 1/40000 به کمک دستگاه اسکرین اسکوپ، طی بازدیدهای میدانی به عمل آمده از ناهمواریهای ماسه ای استان خراسان بزرگ، نسبت به ثبت و تکمیل فرمهای اطلاعاتی مربوط به خصوصیات مورفولوژیک ماسه زارها اقدام و ضمن نمونه برداری از آنها، مختصات محل نمونه گیری توسط GPS ثبت و نقشه مربوطه بصورت Point map ترسیم گردید. نتایج بررسی ها نشان داد که تپه های ماسه ای استان با مساحتی معادل 877624/2 هکتار به صور تثبیت شده (به میزان 89338/6 هکتار) و غیر تثبیت شده (788285/5 هکتار) از 14 14 فرم مورفولوژیکی منفرد و مرکب تشکیل شده اند. توزیع فراوانی اشکال شناسایی شده نشان داد که در بین اشکال مرکب، ارگ ها و در بین اشکال منفرد بارخان های متراکم از بیشترین فراوانی برخوردارند. از نظر درجه فعالیت نیز تپه های ماسه ای فعال و نیمه فعال بترتیب 507544/4 و 280741 هکتار از کل عرصه های ماسه زار را بخود اختصاص داده اند. لذا مقایسه سطوح غیرفعال و تثبیت شده تپه های ماسه ای(حدود 10 درصد) با اشکال فعال و نیمه فعال آنها (57/8 و 32 درصد)، بیانگر آن است که کماکان آثار منفی فعالیت تپه های ماسه ای در سطح خراسان بزرگ ادامه داشته و اعمال مدیریت های کنترلی منوط به عزمی ملی و سرمایه گذاری دولتی فراتر از گذشته می باشد.

کلیدواژه ها:

ترسیب ، تپه های ماسه ای ، فعالیت ، کنترل