بررسی تطبیقی چهره ی ابلیس در آیات و روایات اسلامی و آثار منثورعرفای ایرانی

یکی از جریان های فکری مهم و تأثیرگذار در عرفان ایرانی - اسلامی، رواج اندیشه ی «دفاع از ابلیس» در آثار عرفای ایرانی است. هر چند که یکی از سرچشمه های بنیادی اندیشه ی ابلیس ستایی را می توان در آیین های اهریمن پرستی زروانی و تفکرات ایرانی درباره ی اهریمن دانست، اما درگذر از مفهوم اهریمن به ابلیس دربرابر تفکر منفی نسبت به او تفکری مثبت نیز به وجودآمد که درگذر زمان فراز و نشیب هایی مخصوصخود را پذیرفته است. از آنجا که در اسلام و قرآن و روایات اسلامی ، ابلیس مظهر همه ی بدی ها و دشمن سوگندخورده ی انسان است و همه جا دام در راه آدمیان می گسترد تا آنان را از راه راست و صواب منحرف سازد و این چهره در آثار نویسندگان عارف مسلمان ایرانی با آنچه در آیات و روایات آمده متفاوت است کوشش این مقاله بر آن است که به بررسی تطبیقی این دو چهره و این دو نگاه متفاوت بپردازد. بدین ترتیب این مقاله با مطالعه ی تفکرات مربوط به جریان ابلیس ستایی پنج دوره ی مطالعاتی را در جریان شناسی آموزه ی ابلیس ستایی درنظرگرفته است که بر پایه ی این طرح به پژوهش ومطالعه ی جریان ابلیس ستایی پرداخته است، این دوره ها در ادبیات منثور عرفانی عبارتند از:- ازآغاز تا حلاج.- ازحلاج تا غزالی.- از غزالی تا عینالقضات.- عینالقضات.- فرود اندیشه های ابلیس ستایی در ایران.

کلیدواژه ها:

ابلیس ، ابلیس ستایی ، اهریمن ، آیات و روایات اسلامی ، عرفان ، نثر عرفانی فارسی