جلوه ها و وجوه اشتراک و اختلاف داستان مجنون لیلی عربی و منظومه لیلی و مجنون نظامی

داستان ﻟﯿﻠﯽ و مجنون داﺳﺘﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﻋﺮﺑﯽ،و ﻟﯿﻠﯽ و مجنون « ﻗﯿﺲ » دو ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در قرن اول هجری ﯾﻌﻨﯽ در ﻋﺼﺮ اموی ﻣﯽ زﯾﺴﺘﻪ اند)1(.وﻗﯿﺲ ﺑﻦ ﻣلوح « ﻣﺠﻨﻮن» ﯾﮑﯽ از عاشقان عذری در زمان ﺧﻮﯾﺶ است. داستان اﯾﻦ دو ﻋﺎﺷﻖ دلداده در زبان ﻋﺮﺑﯽ در ﺣﯿﻄﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ و ﻫﯿﭻ ﮐﺪام از شعرای عرب اﯾﻦ داستان را وارد ﺣﯿﻄﻪ ادبیات نساختند)2(تا اینکه درﻗﺮن ﺷﺸﻢ ﯾﮑﯽ از شعرای نامدار ادبیات پارسی ﯾﻌﻨﯽ ﺣﮑﯿﻢ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﮔﻨﺠﻮی به درخواﺳﺖ اخستان ﺑﻦ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ،ﺣﺎﮐﻢ ﺷﺮوان اﯾﻦ داستان را از ﺣﯿﻄﻪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺧﺎرج ﺳﺎﺧﺘﻪ و وارد ﺣﯿﻄﻪ ادبیات نمود و در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﺜﻨﻮی و در ﺑﯿﺶ از 4500 ﺑﯿﺖ ﺑﻪ ﻧﻈﻢ درآورد (3) .وﺑﻌﺪ از آن داستان ﻟﯿﻠﯽ و مجنون در ادبیات فارﺳﯽ رواج و روﻧﻖ ﺑﺴﯿﺎری ﯾﺎﻓﺖ ﺑﻪ ﻃﻮرﯾﮑﻪ ﺷﻌﺮاء و ادبیای پارﺳﯽ ﺑﯿﺶ از شعرا و ادبای تازی ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع پرداﺧﺘﻨﺪ (4) و ﯾﺎ ﻧﺎم آن دو را در اشعارشان و ﯾﺎ ﻣﺘﻮﻧﺸﺎن ذﮐﺮ ﮐﺮدﻧﺪ (5) ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻣﺠﺎل پرداﺧﺘﻦ ﺑﻪ آن ﻧﯿﺴﺖ و ﻓﻘﻂ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﺗﺎﺛﯿﺮ اﺻﻞ داستان ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺮ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ وی مورد بررﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد.ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﻧﻈﺎﻣﯽ در ﻧﻈﻢ اﯾﻦ داستان ﭘﺮ ﺳﻮز و گداز عاشقانه ،ﮐﺘﺐ و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﺮﺑﯽ (6) را ﮐﻪ اﯾﻦ داستان در آﻧﻬﺎ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ را در دسترس داﺷﺘﻪ و مورد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار داده است. ﭘﺲ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ او ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺘاثر از اﺻﻞ ﻋﺮﺑﯽ اﯾﻦ داستان ﺑﺎﺷﺪﻫﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﺎ استادی و ﻫﻨﺮ ﻣﻨﺪی شاعراﻧﻪ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ اﯾﻦ داستان ﮐﻪ در ﻣﺤﯿﻂ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ و ﻧﯿﺰ اعتقادی ﺧﺸﮏ آن زمان عرب ظهور ﯾﺎﻓﺘﻪ را آب و رﻧﮕﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺨﺸﯿﺪه و در واﻗﻊ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻃﺮﺣﯽ ﻧﻮ در انداﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻫﻢ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺧﻮﯾﺶ و ﻫﻢ ﻗﺪرت محسور کننده ادبیات پارسی را به رخ بکشد.در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ،ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ وجوه و جلوه های ﺗﺄﺛﯿﺮ اﺻﻞ ﻋﺮﺑﯽ داستان ﺑﺮ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺳﭙﺲ وجوه افتراق وﯾﺎ ویژگی های فارسی ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﻣﻮرد بررسی ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد.ﮐﻠ

کلیدواژه ها:

لیلی و مجنون ، ادبیات تطبیقی ، تأثیر و تأثر ، نظامی گنجوی