تحلیل آب مجازی برنج در استان های مازندران و گیلان با هدف تعیین الگوی بهینه کشت

برنج از عمده ترین و مهمترین محصول کشاورزی در استان های حاشیه دریای خزر بوده و این محصول استراتژیک، نقش بسزایی در وضعیت اقتصادی و بهبود وضعیت معیشتی مردم دارد. خودکفایی در تولید برنج با در نظر گرفتن مصرف بهینه آب به همراه بالاترین میزان عملکرد و بهره وری، در گرو شناخت مناطق مستعد کشت محصول می باشد. بنابراین پژوهشی با هدف مقایسه میزان آب مجازی محصول برنج در دو استان مازندران و گیلان که قطب تولید برنج کشور هستند، مجموعا بر روی 23 دشت انجام شد. بدین منظور از داده های هواشناسی، سطح زیرکشت و عملکرد محصول برنج بر اساس آمارنامه محصولات زراعی در سال های 89 - 1388 ، 92 - 1391 و 95 - 1394 استفاده شد. همچنین برای محاسبه تبخیر و تعرق، نیاز خالص آبیاری و باران موثر از نرم افزار NETWAT استفاده گردید. بر اساس ارزیابی وضعیت راندمان آب آبیاری در ایران، راندمان آبیاری برای محصول برنج 55 درصد انتخاب شد. نتایج نشان داد که میزان آب مجازی برنج در سال های مختلف ( 1390 ، 1393 و 1396) بین 35 / 1 - 19 / 1 مترمکعب بر کیلوگرم در مازندران و 13 / 2 - 63 / 1 مترمکعب بر کیلوگرم در گیلان تغییر می کند که وضعیت تقریبا نامناسبی را در گیلان نشان می دهد زیرا متوسط بهره وری آب در مازندران 78 / 0 کیلوگرم بر مترمعکب بوده اما در گیلان برابر 52 / 0 مترمکعب در کیلوگرم است. بنابراین با سناریوی تغییر راندمان از 55 به 75 درصد، متوسط میزان آب مجازی برنج در طول سال های مورد مطالعه در استان مازندران و گیلان 7 / 26 درصد کاهش می یابد. با سناریوی افزایش راندمان، شاخص بهره وری مصرف آب افزایش چشم گیری داشته و به میزان 26 درصد در هر دو استان افزایش می یابد. بدین ترتیب پیشنهاد می شود با توجه بروز خشکسالی های شدید، کاهش بارندگی در سطح کشور و کمبود آب آبی، لزوم کاربرد آب سبز و ارتقای راندمان آبیاری به دلیل رسیدن به بهره وری بالا، به طور ویژه مورد توجه قرار گیرد.

کلیدواژه ها:

آب سبز ، NETWAT ، نیاز خالص آبی ، تبخیر و تعرق ، بهره وری آب ، ردپای آب.