نگرشی بر نظریه جدید جغرافیای زیستی و تنوع گونه ای ماهیان بوم زاد خلیج فارس

پژوهش حاضر طی دوره 1390-95 با هدف حصول اطلاعات جدید در زمینه جغرافیای جانوری و زیستی ماهیان خلیج فارس، هم پوشانی زیستگاهی و مشابهت های گونه ای با سایر دریاهای همجوار و تعیین وضعیت گونه های بوم زاد انجام گرفته است. بر اساس نتایج تایید شده حاصل از این پژوهش فهرست نهایی ماهیان خلیج فارس با احتساب تنگه هرمز 907 گونه 93 گونه غضروفی و 814 گونه استخوانی می باشد. بر اساس نظریه ارایه شده منتج از این پژوهش ماهیان خلیج فارس به دو گروه ماهیان سطح زی (Pelagic) با چهار زیستگاه تخصصی، و ماهیان بستر زی (Benthic) با چهار گروه تخصصی تقسیم بندی شده اند. از تعداد 907 گونه، 294 گونه (% 32/4 ) به زیستگاه های بستر و 613 گونه (% 67/6) به زیستگاه های غیر بستر متعلق هستند. گونه های آب سنگ های مرجانی و سنگی - صخره ای (% 14/3) (Coral reefs & Rocks - Boulders) و گونه های پیرامون آب سنگ های مرجانی 47/8 (Reef associated) % بیشترین فراوانی و تنوع گونه ای را به خود اختصاص داده اند. ماهیان بستر های علفی و جلبکی Sea grass & Algae (% 1/9)beds و ماهیان محیط های آزاد اقیانوسی (% 3/3) (Pelagic – Oceanic / Open sea) کمترین تنوع گونه ای زیستگاهی را دارا می باشند. تعداد 14 گونه (%1) نیز به عنوان گونه های بوم زاد معرفی شده اند که منحصر به خلیج فارس می باشند.خلیج فارس دریایی است نیمه بسته و کنارهای در حوزه دریاهای شمال و شمال غرب اقیانوس هند که با ایران 2350 کیلومتر مرز دریایی را از دهانه اروندرود در شمال غربی تا تنگه هرمز در جنوب شرقی و در محدوده استان های خوزستان، بوشهر و بخشی از هرمزگان تشکیل داده است. بر اساس تقسیم بندی نواحی دریایی، در منطقه 51 صیادی قرار داد که بخش جنوب شرقی از طریق تنگه هرمز به خلیج عمان و اقیانوس هند متصل میشود. این منطقه دریایی در یک فرونشست تکتونیکی کم ژرفا و در حاشیه جنوبی کوه های زاگرس شکل گرفته است. ویژگی های خلیج فارس و قرارداشتن این حوضه بطور کامل بر روی منطقه فلات قاره (ژرفا شیب) را میتوان از مهم ترین دلایل حضور گونه های بوم زاد (Endemic) و یا به عبارت دیگر بوم گرایی (Endemism) گونه های متنوعی از ماهیان در گروه های مختلف بوم شناختی محسوب نمود. از دیدگاه جغرافیای جانوری و هم پوشانی و مشابهت های زیستگاهی، مقایسه فون ماهیان خلیج فارس با سایر دریاهای مشابه در گستره اقیانوسی هند-آرام در سطح گونه و مشخص نمود که فون ماهیان خلیج فارس به فون دریای سرخ و خلیج بنگال نسبت به سایر مناطق در حوضه اقیانوسی هند - آرام نزدیکتر است (حدود 50 %)، و با دریای مدیترانه و جزایر هاوایی کمترین مشابهت زیستگاهی و گونه ای حدود %10 را دارا است. در واقع میتوان گفت فون ماهیان امروز خلیج فارس در نتیجه پراکنش یا نفوذ گونه های اقیانوس هند از طریق خلیج عمان و تنگه هرمز تشکیل شده است. به همین دلیل در اینجا واگرایی و اشتقاق فون ماهیان خلیج فارس براساس ترکیب فون درون و آبهای بیرون آن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

کلیدواژه ها:

اقیانوس هند- آرام ، گونه شناسی ماهیان ، بوم زادی ، تنوع زیستگاهی ، جغرافیای زیستی ، خلیج فارس