بررسی عوامل موثر در ایجاد و گسترش فرسایشآبکندی (مطالعه موردی: منطقه آبکندی شکرکلات واقع در سنگانه خراسان رضوی)

فرسایش آبکندی یکی از پیچیده ترین و مخربترین انواع فرسایش آبی است. این نوع فرسایش بخصوص درمناطق خشک و نیمهخشک جهان، در مواریکه بهرهبرداری از منابع خاک، آب و پوشش گیاهی مبتنی بر اصول صحیحو متناسب با توانهای طبیعی و شرایط محیطی نباشد، سبب بروز اثرات تخریبی زیادی می شود. از این رو شناخت عوامل موثر در تشکیل و توسعه آبکند نقش مهمی در مدیریت حوزههای آبخیز و جلوگیری از تخریب اراضی در راستای توسعه پایدار دارد. در این پژوهش که در اقلیم نیمهخشکسرد صورت گرفته، سعی شده است تا با بررسی تعدادی پارامترهای خاک (درصد اشباع، شوری، اسیدیته، مادهآلی، میزان پتاسیم، سدیم، منیزیم، کلسیم، درصد شن، سیلت ورس) و ویژگیهای حوزه آبخیز بالای پیشانی 30 آبکند در منطقه آبکندی شکرکلات واقع در سنگانه خراسان رضوی،عوامل موثر در ایجاد و گسترش آبکندهای منطقه مذکور شناسایی شوند. پس از بررسی و اندازهگیریهای میدانی حجم آبکند، مساحت آبخیز خروجی و پیشانی هر آبکند، طول جریان از خط الراس تا پیشانی آبکند، شیب و درصد پوشش سطح بالای پیشانی هر آبکند، نمونهبرداری خاک از افق سطحی پیشانی و استفاده از رگرسیون چند متغیره به بررسی روابط بین حجم فرسایش آبکندی بهعنوان متغیر وابسته و متغیرهای مذکور بهعنوان متغیر مستقل پرداخته شد. نتایج نشان داد از بین متغیرهای مستقل ذکر شده هفت متغیر درصد اشباع، ماده آلی، میزان کلسیم و منیزیم خاک و همچنین 57 درصد رابطه معنیداری / مساحت آبخیز خروجی و مساحت آبخیز پیشانی آبکند و شیب بالا دست آبکندها با ضریب تبیین 5در سطح 1 درصد با گسترش آبکندها دارد. این نتایج بیانگر تاثیر فاکتورهای خاک و ویژگیهای حوزه آبخیز بر رشد وتوسعه آبکندها در منطقه شکرکلات میباشد. بنابراین ارائه و اعمال راهکارهایی در جهت اصلاح خاک و حوزه آبخیز بالادست آبکندهای این منطقه میتواند در کاهش گسترش آبکندها تاثیرگذار باشد.

کلیدواژه ها:

فرسایش آبکندی ، ایجاد و گسترش ، شکرکلات ، سنگانه خراسان رضوی