نقش و مفهوم گل و گیاه در معماری و هنر ایران باستان

گل لوتوس در فرهنگ ایران باستان گل نیلوفر در تاریخ ایران و در دوره های اشکانی و هخامنشی و ساسانی در حجاری ها و تزیینات و جشن ها و آیین های حضور و بروز دارد به طوری که در نقش برجسته طاق بستان شاپور دوم را می بینیم که تاج را از دست مهر (میترا) می گیرد و زیر پای مهر گل نیلوفر و روییده است که حکایت از قدسی و معنوی و تبرک این گل در این آیین دارد. همچنین پیروان دین محور معتقدند که ما در محور است خمینی زردشت که در وسط برگ های گل نیلوفر نگهداری می شده پدید آورد و جنبه دینی و معنوی برای آنان دارد. نیلوفر که به معنای نیروی فراوانی ایزدی نیز ترجمه شده و معنی فر در حکایت از فراوانی و سروری آن است همیشه حضوری آرامش بخش منیعی و آبی سفید میان ایرانیان داشته است. لوتوس عنصر اصلی تزیین در معماری و هنر در دوران های مختلف بوده و بر باورهای دینی، مذهبی و اسطوره ای ریشه دارد. پس با گذشت زمان و تغییر عقاید نه تنها حضورش کم رنگ تر نشده، بلکه مستحکم تر شده است. با توجه به تصویرها و نقش برجسته ها در تخت جمشید، لوتوس زینت بخش تمدن هخامنشیان است و در کارهای هنری ظاهر می شود. هنرمندان هخامنشی انسان را به دنیایی ورای آنچه هست به دنیایی بین زمان منفی مکان و دنیای عرفان می برند. لوتوس و گل آفتاب گردان را قبلاً آشوری ها و مادها در تزیینات دست هایشان به کار برده بودند ولی هنرمندان هخامنشی نقش نیلوفر مصری را ترجیح دادند و با افسانه های مربوط به آن آشنا شدند و انگیزه ای برای تلفیق آن ها با باورهای ایرانی یافتند (سودآور، 1٬384، 117). لوتوس در هرجایی ها، حاشیه دیوارها و دست شاهان و بزرگان خودنمایی کرده و نماد مهم تمدن هخامنشیان است و در حکم نمادی ایزدی در نگاره های تزیینی به کار رفته است. لوتوس در آیین باستانی مظهر پاکی است و شاید به همین دلیل است که یکی از نمادهای مهم تمدن هخامنشی است و در جای جای سنگ نگار هاج و نقش برجسته ها از آن استفاده شده است و در تمام کارهای هنری این دوره می شود.

کلیدواژه ها:

گل نیلوفر ، لوتوس ، ایران باستان ، معماری ، هنر