بررسی نظام های بهره برداری سنتی و نوین و ارائه الگوی مناسب نظام بهره برداری برای اراضی پایاب سد خدآفرین

ساختار بخش کشاورزی در قالب نظام بهره برداری کشاورزی، نقش مهمی در عدالت محوری آن دارد. آب و خاک، پیوسته به عنوان دومنبع اصلی تامین معیشت جامعه انسانی مطرح بوده و حفظ و بهره برداری از آنها به نحوی که پایداری این منابع نیز تضمین شود ازدغدغههای اساسی در استقرار نظام بهره برداری اراضی پایاب سد خدآفرین می باشد. لزوم تعیین نظام های بهره برداری مناسب جهت اراضی بهبود یا توسعه یافته پایاب سدها و شبکه های آبیاری در راستای برنامه استراتژیک و کلان استقرار نظام های بهرهوری بهینه و مناسب، از چالشهای اساسی می باشد. در این تحقیق که به روش کتابخانهای و بررسی منابع علمی )تجربیات محلی، ملی و جهانی( صورت گرفته است، ضمن بیان مسائل موجود در ساختار نظام بهره برداری کشاورزی، نتیجه گیری و پیشنهادهایی در قالب سیاستهای بخش کشاورزی در راستای استقرار نظام بهره برداری مناسب در اراضی پایاب سد خدآفرین پرداخته است. دشت مغان با دارا بودن شرایط استثنایی آب و خاک و نیز هوای مساعد یکی از مهم ترین قطب های کشاورزی در سطح کشور می باشد به طوری که در این دشت بیش از 30 نوع محصول زراعی و باغی قابل کشت بوده و علاوه بر کشت اول، کشت دوم محصولات کشاورزی نیز امکان پذیر می باشد. نتایج تحقیقات نشان می دهد کارکرد نظام های بهره برداری سنتی و خانوادگی در مسیر توسعه بهره برداری از منابع آب و خاک با اختلالات عدیدهای مواجه است که حضور و مشارکت فعال روستاییان در تصمیم گیری، مسئولیت پذیری، برنامه ریزی، طراحی و اجرا، مدیریت نگهداری و بهره برداری، به عنوان راهکار برون رفت از آن شرایط از طرف صاحبنظران و متخصصین پیشنهاد می شود. بدیهی است بدون حضور فعال آنها مدیریت آب با چالش های جدی مواجه خواهد بود. در نظام بهره برداری نوین عواملی مانند سن، سطح تحصیلات، اندازه مالکیت و همسویی های اقتصادی، اجتماعی، فنی و فرهنگی، آموزشی بهره برداران ذینفع به عنوان متغیرهای تاثیرگذار بر روی استقرار صورت بندی جدیدی از نظام بهرهبرداری از منابع آب و خاک تشخیص داده میشود. از آن جائیکه اراضی سد پایاب خدآفرین مجهز به سیستم های آبیاری نوین منجمله سنترپیوت، قطره ای و... خواهد شد و عملا زمینه و شرایط مساعدی برای اجرای الگوی کشت محصولات زراعی و باغی فراهم میگردد در صورت واگذاری اراضی بصورت خرد و اجرای نظام بهره برداری خرده مالکی، امکان کشت محصولات متنوع که نیاز آبی متفاوتی دارند بطور همزمان میسر نخواهد شد. بنابراین، نوع نظام بهره برداری در این سیستم ایجاب می کنند اراضی پایاب سد خدآفرین بصورت یکپارچه کشت گردد. چنین نتیجهگیری میشود که استقرار نظام بهره برداری جمعی و تعاونی در قالب شرکت های تعاونی تولیدی کشاورزی با مشارکت مردمی و بهره برداران کشاورزی امکان پذیر بوده و تقویت زمینه های اجتماعی، فرهنگی، آموزشی، اقتصادی و فنی از طریق اطلاع رسانی دقیق و صحیح به ذینفعان، درجه اطمینان از موفقیت نظام بهره برداری پیشنهادی را ارتقا خواهد بخشید.

کلیدواژه ها:

نظام بهره برداری سنتی و نوین ، سدخدآفرین ، کشاورز ، مشارکت مردمی