خضر و آب حیات در قرآن، روایات و ادب فارسی (مطالعه موردی: دیوان اشعار فخرالدین عراقی)

نامیرایی و جاودانگی یکی از آرزوهایی است که بشر در پی دست یافتن به آن، از دیرباز، زمان و هزینه بیشماری را صرف کرده است؛ تا آنجا که اندیشه دست یافتن به ماده ای که آدمی را از مرگ نجات دهد، اندیشهای به قدمت خلقت انسان است. این ماده، در اقوام مختلف، به صورتهای گوناگون گیاه، آب، علم و در اندیشه عرفا، فیض الهی تجلی یافته است. نوشیدن آب حیات یکی از راههای جاودانگی است؛ از جمله شخصیتهایی که از این آب نوشیده و عمر جاودانه دارد،حضرت خضر است که خداوند علاوه بر عمر طولانی به او علم لدنی نیز داده است؛ تا آنجا که حضرت موسی آرزوی دیدار او دارد و مدتی با او همسفر میشود و علم زیادی از او کسب میکند و این داستان به صورت کامل در قرآن آمده است. اغلب شاعران فارسی زبان، با توجه به سبک شعری، کم و بیش از داستان خضر و اسطورهی آب حیات در اشعار خود بهره بردهاند. پژوهش حاضر با هدف بررسی این مضامین در قرآن، روایات و ادب فارسی و با تاکید بر اشعار فخرالدین عراقی به انجام رسیده و نتایج پژوهش حاکی از آن است که این شاعر واژه آب حیات را 37 بار و در معانی مختلفی همچون دستان پیامبر(ص)، معشوق و محبوب ازلی و ابدی، شراب حقیقت و... و واژه خضر را 11 بار و برای معانی و مقاصد مختلفی همچون مدح و ثنای پیامبر، ذکر معشوق ازلی و ابدی، مدح ذکریا مولتانی و... بهکار برده است؛ هرچند اصلیترین نتیجه پژوهش آن است که عراقی به واسطه ارادت ویژه به حضرت رسول این مضامین را بیش از هر چیز در مدح ایشان به کار گرفته است؛ تا آنجاکه ذکر صلوات را همچون آب حیات مایه حیات و جاودانگی میداند.

کلیدواژه ها:

خضر ، آب حیات ، قرآن ، روایات ، دیوان اشعار عراقی.