ترجمه و تفسیر مادیگان هزار دادستان ، کتاب حقوقی زمان ساسانی بخش های مربوط به قنات

مادیگان هزار دادستان (یا هزار رای قضایی) کتاب حقوقی زمان ساسانی، به خط پهلوی جنوبی، علاوه بر نورافشانی بر تاریکی های حقوقی پیش از اسلام (زناشویی، ارث بری، طلاق، نفقه، مالکیت... شرح وظایف قضات، وکلا، مجریان قانون و غیره) به مسائل حقوقی مربوط به قنات نیز می پردازد؛ نظیر: استفاده ی مالکین از آب قنات مشاع، قانون های مشارکت برای احداث قنات جدید، پیشکارکنی برای قنات قدیمی از زیر زمین های مردم، قوانین حریم قنات ها نسبت به هم، قانون کندن یک کوره با همکاری دو مقنی و غیره. وسعت دید و احاطه ی تدوین کنندگان قوانین به موضوع قنات نشان دهنده ی همه گیر شدن قنات در آن دوران است؛ زیرا اگر جز این بود به تدوین قوانین عمومی برای استفاده از قنات نمی پرداختند. به علاوه موضوعات مطرح اثبات کننده ی سابقه ی اختراع و استفاده از قنات در زمانی بسیار دورتر از تاریخ تدوین کتاب است؛ کتابی از نوع تاریخ فرهنگ که موجبی برای برداشت های گوناگون از واقعیت های زندگی مردم آن عصر و مردم قبل و بعد آن تاریخ خواهد شد. تا وقتی مادیگان هزار دادستان ترجمه نشده بود، برخی پژوهشگران با خواندن نوشته های تاریخ نویسان اسلامی- نظیر گردیزی صاحب زین الاخبار- گمان می کردند احکام استفاده از آب قنات ها اول بار در قرن دوم هجری، در زمان عبدالله بن طاهر فوشنجی- پسر طاهر ذوالیمینین- تدوین شد. با ترجمه ی کتاب ثابت شد آنچه در زمان عبدالله طاهر وجود نداشت، قوانین استفاده از قنات مطابق با فقه اسلامی بود، نه هر قانونی. در نتیجه اوج تمدن کاریزی که به قرن دوم هجری منتسب شده بود، به زمانی دورتر از 1700 سال پیش منتقل گردید. به علاوه با وجود اجمال، بندهایی از قانون، شامل نکات فنی قنات کنی؛ نظیر بحث حق و حقوق دو مقنی نسبت به هم که به کار کوره کنی از دو سو ی یک کوره - از دو میله ی همجوار- مشغول اند، از پیشرفت حیرت انگیز حرفه ی مقنی گری در عصر ساسانی خبر می دهد؛ چرا که اجرای این کار به کل دانش و توانایی های فنی و حرفه ای مقنی گری نیاز دارد؛ در نتیجه باید پذیرفت چنین توانایی حرفه ای در 1700 سال پیش فراهم بوده است.

کلیدواژه ها:

قانون ، قنات ، مقنی ، زمان ساسانیان