اهمیت نرخ خاکزایی و فرسایش قابل تحمل خاک از منظر تصمیم سازی و عملیاتی در حوزه مدیریت جامع آبخیزهای کشور

یکی از ضرورت های مهم در مدیریت جامع حوزه های آبخیز و تصمیم سازی برنامه حفاظت خاک، توسعه تکنیک هائی است که بتوان مقدار فرسایش قابل تحمل خاک را به صورت مکان ویژه تعیین نمود. این مهم برای مکانیابی اقدامات حفاظتی و کنترل دقیق تلفات خاک ضروری است. همچنین برآورد مکان ویژه از فرسایش قابل تحمل یک مبحث اقتصادی مهم است که برای بهینه سازی مدل هزینه- سود اقدامات حفاظتی ضروری است. اولین گام در برآورد فرسایش مجاز، تعیین نرخ خاکزایی است. در حال حاضر، فناوری های مبتنی بر ردیابی رادیوایزوتوپ های با منشاء کیهانی، روش های ژئوشیمیایی، بیلان جرمی و روابط ژئومورفولوژیکی برای تخمین نرخ خاکسازی و تولید خاک از فنون شناخته شده است که برخی از آن ها مستلزم وقت و سرمایه زیاد است. ولی امروزه با توجه به محدودیت های روش سنتی در تهیه نقشه های خاکشناسی به مسئله شناسایی رقومی خاک توجه ویژهای به عمل آمده است که هدف آن پیش بینی طبقات خاک بر اساس متغیرهای محیطی موثر بر تشکیل و تکامل خاک است. در این تحقیق سعی شده با رقومی سازی لایه های مرتبط با عوامل خاکزایی و تلفیق آن در محیط GIS، وضعیت و پتانسیل خاکزایی در سطح کشور ارائه شود. پس از تعیین مقادیر عوامل خاکزایی از جمله سنگ مادر، توپوگرافی و شیب و اقلیم در ایران، در محیط GIS، بر اساس تابع ضرب عوامل اقدام شد. نقشه تولیدی حاصل ضرب عوامل خاکزایی، بر اساس معیار ارائه شده در این تحقیق طبقه بندی و پس از تولید نقشه پتانسیل خاکزایی ایران ملاحظه شد که عمده سطح کشور از نظر پتانسیل خاکزایی به دو رده متوسط به میزان 51 درصد و کم برابر 43 درصد متعلق است. تنها پنج درصد سطح کشور از نظر خاکزایی در وضعیت مطلوب است که عمدتا به نواحی جنگلی شمال کشور متعلق است. به بیان دیگر بیش از 70 درصد پهنه ایران در وضعیت خاکزایی متوسط به پایین است. برای هریک از کاربریهای موجود در کشور، فرسایش مجاز تعریف شد. متوسط فرسایش کشور، به روش EPM، شش تن در هکتار در سال محاسبه شده است. متوسط وزنی فرسایش مجاز کشور بر مبنای تنوع کاربری ها در این تحقیق t/ha/y 2/2 محاسبه شد که با متوسط فرسایش به وقوع پیوسته کشور برابر t/ha/y شش، مشخص میشود که میانگین فرسایش کشور دستکم سه برابر حد تحمل فرسایش خاک ایران است. به این ترتیب لزوم برنامه مدیریت فرسایش و حفاظت خاک کشور در قالب طرح مدیریت جامع حوزههای آبخیز، میبایست در سرلوحه کارها و اقدامات قرار گیرد.

کلیدواژه ها:

فرسایش قابل مجاز ، نقشه رقومی خاک ، ضرب عوامل خاکزایی ، فرسایشپذیری سازند ، توان هوازدگی سنگ مادر ، اقلیم ، شیب