تحلیل فلسفی و فقهی مبنای ریسک در سفته بازی

ریسک در لغت به مفهوم خطر، اما در اصطلاح به معنای تصمیم در شرایط نا اطمینانی و فعلی با پیامدهای مثبت و منفی می باشد. سفته بازی نیز از نظر اصطلاحی، عملیات ریسک آمیز و توام با عدم اطمینان، جهت مبادله ی کالا یا به خطر انداختن سرمایه است که معمولا بر مبنای تصمیم گیری در شرایط حدس و گمان، صورت می گیرد. پس ریسک یا خطر، به عنوان عنصر ذاتی و رکن اساسی این گونه معاملات به شمار می رود. از نگاه فلسفی، سامان یافته حیات بشر در ابعاد فردی، اجتماعی، اقتصادی و ... از طریق هدایت رفتار و تصمیمات انسانی صورت می گیرد. اما تحقق این امر در شرایط متعین و معمول میسر است. در شرایطی که انسان، نسبت به نتایج فعل خود، اطمینانه یا آگاهی ندارد و به نوعی با ریسک مواجه است، چگونه تصمیم بگیرد هدایت رفتار در شرایط ریسک آمیز، امری دشوار به نظر می رسد، چون انسان، نسبت به وضعیتی که فعل در آن واقع می شود، اطمینان کامل نداشته و اوصاف آن را نمی داند. از این رو ممکن است تصمیمات و اقدامات انسان، خطر و ضرری را به خود، وارد یا بر دیگران تحمیل کند. از سوی دیگر، در نظام حقوقی اسلام، شارع مقدس، در راستای حفاظت از حقوق و منافع افراد، ضمن تشویق آنان به معاملاتی که در آن عا نسبت به موضوع معامله، آگاهی و اطمینان وجود دارد، آن ها را از انعقاد قراردادهای مبتنی بر جهل یا ابهام، که توام با ریسک جدی یا احتمال فراوان از بین رفتن سرمایه است، بر حذر می دارد. از این رو فقیهان براساس حدیث نهی النبی عن الغرر ، تعاریف متعدد و ضوابط مختلفی را برای قاعده ی نفی غرر ارائه کرده اند. جهل در ارکان قرارداد، جهل موجب نزاع و جهالت منتهی به خطر، از اهم دیدگاه های مطرح شده در خصوص این قاعده به شمار می رود. بر این اساس، پژوهش حاضر، با تکیه بر روش توصیفی، تحلیلی، ضمن تحلیل فقهی و فلسفی مبنای ریسک در معاملات سفته بازانه، معیارهای مشخصی جهت تمییز ریسک نامشروع (غرر) از ریسک مشروع (روا) را ارائه نموده است.

کلیدواژه ها:

غرر ، سفته بازی ، ریسک ، جهل