بررسی کلی گسترده جغرافیایی و پیشینه تاریخی قنات ایران

به فراسوی افق خیره می شوم نگاه پیرمردی آفتاب سوخته با پیشانی در هم چروکیده در نگاهم تلاقی می کند به سال های دور بر می گردم. تلاش، تعاون ، یکرنگی و همدلی در چهره معصومانه اش نمایان است آری او از قنات می گوید. از روزهایی که به اتفاق بزرگان روستا اولین کلنگها را بر پیکره سرد خاک برای دستیابی به آب و به معنای واقعی کلمه زندگی نواخته است. اما امروز او و سایر همقطارانش به مظهر خشکیده قنات خیره شده اند آه سردی از نهادشان بر می آید براستی مشکل کجاست؟! آنچه در پی از نظر گرامیتان می گذرد سطوری هر چند ناقص در باب یکی از عظیم ترین شاهکارهای بشر یعنی قنات است. قنات با کاریز که از ابداعات ایرانیان برای آبیاری و مبارزه با کم آبی به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک می باشد عامل حیاتی مهمی در رشد و توسعه این مناطق به شمار می رود که از خواص مهم ان جلوگیری از هدر رفتن آب به وسیله تبخیر است. منابع متعددی ایرانیان را مبدا فن قنات می دانند اما هانری گوبلر ابداع اولیه آنرا منتسب به معدنچیان سامی به منظور تخلیه آبهای اضافی معادن می داند . اما آنچه در حقیقت رخ می نماید این است که انسان های آن زمان مخصوصا در مناطق خشک و کویری قبل از بحث استخراج معادن به استحصال آب به منظور مصارف کشاورزی و تامین آب و غذای خود اندیشیده اند . لذا منابع طیادی ایرانیان را که از هوش سرشاری برخوردار بوده اند پدید آورنده قنات می دانند. برای اولین بار نیز ایرانیان این فن را جهت تامین آب شرب شهر واشنگتن آمریکا به کار برده اند انچه مسلم است آب با ریزش رایگان از آسمان ما را به این توهم فریفته که ان را فراوان، پایان ناپذیر و مصون از هر گزند و آسیبی تصور نماییم. اکنون وظیفه و چالشی بزرگ فراروی ماشت و آن اینکه نبوغ و دانش بشری را به همان ترتیبی که تاکنون در جهت دستکاری و کنترل آب بکار گرفته شده است تا سر حد ممکن در جهت حفاظت از منابع آبی موجود و تعامل سازنده با آب بکار گیریم امروزه متاسفانه کشمکش ها و درگیری های زیادی که ریشه در منابع آبی دارد را شاهد هستیم . شرط از میان رفتن تنشها بر سر منابع آب آن است که انصاف و مساوات بیشتر در مناسبات بین المللی وارد شود چراکه آب نیز همانند نفت یک منبع استراتژیک است و رقابت شدید تری بر سر آن بپا خواهد شد. قنات نه تنها یک تکنولوژی با ارزش بلکه مکمل دو عامل اصلی زیست محیطی است چراکه آب شیرین مخروط افکنه ها را به خاک شیرین و حاصلخیر دشت ها و حاشیه کویرها رسانده و بدیت طریق توسعه پایدار را سبب می گردد. لذا در این مجال با ارائه تعریفی از قنات و بیان ساختار کلی ان به جوانب جغرافیایی، تاریخی قنوات به ویژه در ایران پرداخته می شود تا از این رهگذر ضمن تبیین این آثار هنری و معیشتی بخود آمده و باقیمانده میراث گذشتگان را ارج نهیم.

کلیدواژه ها:

قنات ، پیشینه تاریخی ، گستره جغرافیایی ، تعریف و ساختار