رسوبات مخروط افکنه کوهپایه ای (Alluvial Fans) و دشتی (Fluvial Fans) و نقش آنها در کنترل آبدهی قنوات مطالعه ای از دشت ابرکوه (غرب استان یزد)

اهمیت رسوبات مخروط افکنه ای به عنوان بهترین محیطی که می تواند آبهای زیرزمینی را به طرف کانال های قنوات هدایت کند و یکی از مناسب ترین مکان ها برای طراحی و حفر قنات از دیرباز مورد توجه بوده است بر این اساس در محیط های خشک و حاشیه کویری، قنوات یا به صورت کوهپایه ای و در رسوبات از نوع مخروط افکنه ای که از تیپ رخساره ای جریان های خرده دار (Debris flow) هستند و یا در رسوبان مخروط افکنه ای دشتی با رسوبات دشت سیلابی و آبرفتی (Stream-dominated flows) حفر شده اند تفاوت عمده ای در پراکندگی و نوع رخساره های رسوبی در انواع مخروط افکنه ای از نوع کوهپایه ای و دشتی وجود دارد و هدف این مطالعه نشان دادن این تفاوت ها و نقش آنها در کنترل آبدهی قنوات است برای توضیح این موضوع از مطالعه ای که چگونگی تشکیل و پراکندگی رسوبات مخروط افکنه ای عظیم ابر کوه با وسعتی برابر 900 کیلومتر مربع (حود 45 کیلومتر طول) به عمل آمده است صحبت خواهد شد و با مقایسه ای که با قنوات جنوب اسپانیا (آنچه آثار و بقایای تلاش مسلمان بعد از فتح انجلس است) انجام می شود نقش رسوبات مخروط افکنه ای بحث می شود . حوضه رسوبی ابرکوه بخشی از گودال گاوخونی - ابرکوه را با وسعتی بیش از 1700 کیلومتر مربع در غرب آن واقع شده است در دشت ابرکوه که قسمت عمده ان بر روی مخروط افکنه عظیم غرب حوضه ابرکوه قرار دارد در حال حاضر در آن 19 رشته قنات با آبدهی حدود 21 میلیون متر مکعب آب وجود دارد که طول کانال برخی از انها بیش از 15 کیلومتر است این مجموعه بقایای بیشتر از 103 رشته قناتی هستند که در سال 1350 با مجموع طول کانالی حدود 270 کیلومتر در این دشت وجود داشته اند علاوه بر قنوات بیش از 850 حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق در این دشت وجود دارد که حفاری و کف شکنی های چند ساله اخیر تهدید جدی برای بقای قنوات بوده است در این مقاله از نقش رخساره های رسوبی در توزیع سفره های آب زیرزمینی بحث می شود.

کلیدواژه ها:

قنات ، رسوبات مخروط افکنه ، رسوبات آبرفتی کوهپایه ای و دشت سیلابی ، ابر کوه