مجاری اصول عملیه

شکی نیست که در هر جامعه ای وجود احکام، قوانین و مقررات در کوچکترین امور مربوط به زندگی بشری امری لازم و ضروری است اما تکامل زندگی بشری و پیچیدگی های روزافزون آن و البته عواملی دیگر که نیازمند بررسی خاص خود می باشد موجب گردیده است تا کامل ترین تشریع با عالم ترین و عاقل ترین شارع یعنی دین مبین اسلام نیز در برخی موارد ساکت باشد. سرایت چنین سکوتی به مقام اجرا به خصوص در مرحله ی قضا موجب سرگردانی و حیرت مجریان امر به خصوص قضات را فراهم می آورد. از سوی دیگر استنکاف از دادن پاسخ به استفتایات و یا قضا امری قبیح و ممنوع است لذا پیش بینی اصول و قواعدی برای استنباط و تعیین تکلیف در این موارد امری ضروری است. این اصول و قواعد که در حقوق اسلام اصول عملیه نام دارد متعدد هستند اما از لحاظ کلیت و عمومیت به چهار اصل احصا می شوند که شناخت مجاری و محل اجرای هریک ضرورت انکارناپذیری است. در این تحقیق سعی شده است مجاری اصول عملیه از دیدگاه نویسندگان و اصولیون مورد بررسی قرار گیرد. لذا بنابر سنت کتاب های اصولی محل جریان سه اصل احبیاط ،برایت و تخییر در فصل اول به صورت فشرده مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است و سپس در فصل دوم محل جریان و شرایط اصل استصحاب مطرح شده به شیوه تطبیقی بیان شده است و سعی گردیده است که در پایان ارکان واقعی استصحاب استنتاج شود. در پایان این مقدمه اشاره ای کوتاه به هشت کتاب مورد بررسی درفصل دوم می شود. در این فصل از دایره المعارف علوم اسلامی قضایی نوشته دکتر جعفری لنگرودی استفاده شده است که بنابر قول نویسنده عناصر اصل استصحاب که درکتب اصولی پراکنده بوده است را یکجا جمع آوری نموده اند. دوکتاب فارسی دیگر از دو نویسنده صاحب کرسی در دانشگاه در این فصل مورد استفاده واقع شده است یکی فلسفه حقوق نوشته دکتر کاتوزیان و دیگری اصول فقه نوشته دکتر محقق داماد. کتاب های عربی نیز که به صورت تطبیقی با کتاب های فوق بررسی شده اند عبارتند از : اصول فقه نوشته محمدرضا مظفر که مباحث اصولی را به بصورت جامع در عباراتی کوتاه آورده است. بحوث فی علم الاصول و دروس فی علم الاصول نوشته سید محمد باقر صدر که با زبانی ساده مسایل اصولی را بیان نموده است و مجموعه تقریرات این نویسنده می باشند. البته متن این دو کتاب بسیارشبیه همدیگراست. اصول العامه نوشته محمد تقی حکیم که به شیوه ای منصفانه و بی طرفانه اصول فقه شیعه و آنچه در فقه عامه است را بررسی نموده است و فواید الاصول نوشته اصولی بزرگ محمد حسین نایینی نیز بعضا بررسی شده است. کتابی که یکی از منابع تدریس حوزه های علمیه است.