اثرات تغذیه ای روی و بور بر درصد جوانه زنی و رشد لوله گرده گندم

کمبود روی (Zn) و بور (B) در خاک های جهان به ویژه در خاک های آهکی و ایران در سطح وسیعی مشاهده می شود. کاهش عملکرد در خاک های تحت کشت غلات در اکثر کشورهای جهان از جمله هندوستان، چین، استرالیا، ترکیه و بالاخره ایران ناشی از کمبود روی و بور در خاک های زراعی می باشد. (ملکوتی و طهرانی، 1378؛ Gupta، 1993 و Mild , Musaiger ، 1996) کمبود روی و بور در خاک های ایران به دلیل حاکمیت شرایط آهکی، کاهش درصد مواد آلی خاک ها، حلالیت کم این عناصر در pH بالا ، وجود یون های بی کربنات در آب های آبیاری و کربنات کلسییم (CaCO3) بالا به همراه بارندگی اندک سالیانه و مصرف بالای کودهای فسفاتی می باشد (Marschner، 1995، ملکوتی، 1379 وملکوتی و همکاران، 1382). مرحله زایشی در گندم که نتیجه آن تولید دانه است، مهمترین بهش از زندگی گیاه را تشکیل می دهد، زیرا عملکرد و کیفیت دانه به این مرحله بستگی دارد. در این مرحله بعد از عمل گرده افشانی و قرار گرفتن دانه گرده مناسب (زنده) در سطح مادگی، دانه گرده جوانه زده و با رشد لوله گرده و عبور از فضای بین سلول های داخل خامه، لقاح صورت می گیرد. (Rerkasem و همکاران، 1993) . آنزیم ??ATPase نقش کلیدی در فرایندهای رشد و نمو لوله گرده بازی می کند. روی به عنوان کوفاکتور در ساختمان آنزیمها، فعال کننده بسیاری از آنها شرکت در متابولیسم کربوهیدراتها و پروتئین ها (Suge و همکاران ، 1986، Marschner , Cakmak 1993 , Marschner 1995) نقش مهمی را در ایجاد و تشکیل لوله گرده دارد. همچنین بود نیز با تحریک جذب اکسیژن نقش ویژه ای در رشد دانه گرده و لوله گرده دارد و کمبود آن باعث رشد ضعیف دانه گرده و بساک و در نهایت سبب عدم تشکیل دانه می شود. (Rerkasem و همکاران، 1993)، بیش از 90 درصد بور سلولی نیز در ساختمان دیواره سلولی و 70 درصد بور دیواره سلول در ساختمان پکین وجود دارد که در طول رشد و توسعه دانه گرده توسط بساک ترشح می شود. اهمیت پکتین در دیواره گرده در هنگام رویش دانه گرده بوده که باعث تشکیل دیواره و تولید لوله گرده از دیواره دانه گرده می شود. (Jauh , Aouali , 1997, Taylor, 1996 ,Lord و همکاران ، 2001) بنابراین روی و بور ازعوامل موثر در جوانه زنی و رشد لوله گرده می باشد. نتیجه تحقیقات متعدد نشان داده که مصرف کودهای محتوی روی و بور باعث افزایش عملکرد گندم می شود. (Frossard , 1993 , Gupta و همکاران، 2000) . طی مطالعه ای که بر روی دو ژنوتیپ گندم(ژنوتیپ SW-41 حساس به کمبود بور و Sonora – 64 مقاوم به کمبود بور) انجام شد، مشاهده گردید که با رفع کمبود بور در گندم، تعداد دانه گرده در بساک، درصد جوانه زنی دانه گرده و طول لوله گرده در هر دو ژنوتیپ افزایش یافت (Rerkasem , Cheng ، 1993) همچنین در آزمایشی با افزودن اسید بوریک به محیط کشت، درصد جوانه زنی دانه گرده افزایش یافت (Viti و همکاران ، 1990) برای رفع کمبود روی و بور معمولا از مصرف خاکی، محلول پاشی و گاهی تلفیق هر دو استفاده می شود. بر اساس آزمایش های مختلف مصرف روی به صورت محلول پاشی و مصرف خاکی سبب افزایش عملکرد و غلظت روی در دانه می گردد. غنی سازی بذر نیز برای کاهش افت عملکرد ناشی از کمبود روی موثر می باشد. (Cakmak و همکاران ، 1999 و Frossard و همکاران ، 2000). محلول پاشی روی و بور بر روی درختان گیلاس عملکرد تولید میوه و تعداد میوه را در هر شاخه به طور معنی داری افزایش داد (Usenik , Stampar، 2002). همچنین محلول پاشی سولفات روی بر روی جوانه های سیب تعداد گل ها را افزایش داده و در نتیجه باعث افزایش عملکرد شد (Davis , Hipps، 2001) محلول پاشی روی و بور قبل از تشکیل میوه بر روی انگور باعث افزایش تعداد حبه در هر خوشه شد (Fregoni و همکاران، 1978، Yamdagni و همکاران، 1979، Dobrolobskii و همکاران، 1982، و Daulta و همکاران، 1985). همچنین محلول پاشی سولفات روی با غلظت 5 در هزار بر روی درختان پرتقال باعث افزایش رشد و طول لوله گرده و تشکیل میوه گشت (Qin-xuannaa، 1996) . با تغذیه بور در ذرت درصد جوانه زنی از 23 درصد به 68 درصد رسید (Gupta، 1996). بنابراین محلول پاشی روی و بور از طریق افزایش درصد جوانه زنی و رشد لوله گرده باعث افزایش عملکرد می شود. به منظور تعیین درصد جوانه زنی و رشد لوله گرده در اثر تغذیه روی و بور بر روی بذور غنی شده و معمولی در بهار سال 1382 در گلخانه مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی قزوین آزمایش خاصر انجام گرفت.