آسیب شناسی مدیریت درآمدهای نفتی در اقتصاد ایران

نفت و درآمدهای نفتی، در طول دهههای گذشته جایگاه بسیار مهمی را در اقتصاد و سیاست ایران به خود اختصاص داده است. از یک طرف اقتصاد ایران به نحو گستردهای به درآمدهای نفتی وابسته شده است و این وابستگی به خصوص با توجه به پایانپذیری ذخایر نفتی، در بلندمدت برای امنیت ملی و منافع کل نظام یک تهدید بالقوه است؛ از طرف دیگر جدای از بحث وابستگی، اگر نفت و درآمدهای نفتی به نحو بهینه مدیریت نشود می‌تواند به جای یک فرصت، به یک تهدید جدی برای ثبات، رشد و توسعه اقتصادی کشور تبدیل گردد و در کارکرد بهینه اقتصاد کشور ایجاد اختلال نماید. نفت و درآمدهای نفتی به خودی خود نه یک مصیبت است و نه یک موهبت؛ این نحوه مدیریت درآمدهای نفتی و تخصیص و توزیع آن در اقتصاد است که تعیین می‌نماید که نفت و درآمدهای حاصل از آن به یک موهبت تبدیل گردد یا یک مصیبت. مدیریت صحیح درآمدهای نفتی در کشورهای نفت‌خیز مستلزم شناخت همه‌جانبه و کسب دانش لازم در مورد اثرات درآمدهای نفتی، مکانیسم اثرگذاری و کانالهای اثرگذاری آن بر اقتصاد کشورهای صادرکننده می‌باشد، تا بر مبنای دانش به دست آمده، راهبردی بهینه و مؤثر برای مدیریت این منابع درآمدی تدوین نمود و سیاست‌های مناسبی جهت کاهش هزینه‌های درآمدهای نفتی بر اقتصاد و بهره‌برداری حداکثری از منافع آن اتخاذ نمود. بر این اساس مقاله حاضر در ابتدا تحت رویکرد نهادی-ساختاری به آسیب شناسی مدیریت درآمدهای نفتی در اقتصاد ایران می‌پردازد و کانال‌ها و مکانیسم اثرگذاری درآمدهای نفتی بر اقتصاد کشور را مورد ارزیابی قرار می دهد. سپس بر اساس شناخت مکانیسم اثرگذاری درآمدهای نفتی بر اقتصاد و آسیب شناسی مدیریت درآمدهای نفتی، به بررسی مزیت‌ها و عدم مزیت‌های راهبردهای ممکن جهت مدیریت درآمدهای نفتی پرداخته و در نهایت به ارائه راهبردی برای مدیریت بهینه درآمدهای نفتی در ایران خواهیم پرداخت. این راهبرد تحت عنوان "صندوق راهبردی نفت ایران" ارائه می‌گردد.

کلیدواژه ها:

توسعه اقتصادی ، مصیبت منابع ، درآمدهای نفتی ، رانت‌جویی ، صندوق راهبردی نفت ایران