بررسی و مدلسازی بحران قنوات با رویکرد پویایی سیستم‌ها مطالعه موردی: دشت شهرستان ابرکوه

محدودیت منابع آب و کم آبی از دیرباز دغدغه اصلی ساکنان مناطق گرم و خشک بوده است. در این راستا بشر تلاش کرده تا با حفر قنات آب را از ارتفاعات به این نواحی انتقال دهد. سیستم‌های تامین آب امروزی مانند چاه و سد به صورت مستقیم و غیر‌مستقیم بازخوردهایی منفی بر سیستم منابع آب ایجاد نموده اند اما سیستم‌های سنتی همچون قنات با ساختار و ویژگی‌های خود هزاران سال منبع اصلی تامین آب در مناطق خشک و کویری بوده است. در چند دهه اخیر توسعه غیر اصولی اراضی کشاورزی و حفر چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق از یک طرف و کاهش نزولات جوی و فراوانی دوره‌های خشکسالی از طرف دیگر باعث خشک و متروک شدن بسیاری از قنوات شده است. در این تحقیق تلاش ‌گردید با رویکرد پویایی سیستم‌ها وضعیت قنوات و عوامل موثر بر خشک شدن آنها در دشت شهرستان ابرکوه بررسی ‌گردد. مهم ترین متغیرهای موثر، جمعیت، سطح زیر کشت، میزان برداشت از آبخوان و دوره‌های خشکسالی منطقه هستند که با ترسیم حلقه‌های علت و معلولی و برقراری روابط ریاضی بین آن‌ها در نرم افزارVENSIM ، مدلسازی ‌گردید. نتایج مدل نشان داد که هر چند وقوع خشکسالی‌های شدید وضعیت آبخوان و در نتیجه قنوات را تحت تاثیر قرار داده اما عامل اساسی در متروکه شدن قنوات برداشت بی‌رویه چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق می‌باشد. تداوم روند برداشت کنونی از آبخوان در سالهای آتی منجر به خشک شدن قنوات باقیمانده نیز خواهد شد

کلیدواژه ها:

قنات ، توسعه پایدار ، پویایی سیستم‌ها ، VENSIM ، دشت ابرکوه