ابراهیم خواجه ای - عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان شرقی
محمد روغنی - عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری کشور

عدم نفوذ و ذخیره طبیعی ریزش های جوی در پروفیل خاک از عوامل اصلی به هم خوردن تعادل و بیلان رطوبت در مناطق خشک و نیمه خشک می باشد. این موضوع از یک طرف ، امکان دسترسی به آب، برای تولید محصولات کشاورزی را کاهش داده، و از طرف دیگر موجب کاهش کمیت وکیفیت پوشش گیاهی و در نتیجه ظهور فرسایش خاک در عرصه های طبیعی می شود. لذا لزوم بهینه سازی و بهره گیری از سیستم های ذخیره نزولات آسمانی و ارائه روش های کاهش تبخیر را ضروری ساخته است. بدین منظور این تحقیق با هدف بررسی تاثیر فیلترهای سنگ ریزه ای بر کاهش تبخیر ازسطح خاک طی سه سال در 5 تیمار و 3 تکرار در قالب بلوک های کامل تصادفی انجام گرفت. در این طرح سامانه های لوزی شکل در ابعاد (2/5 ضربدر 2/5) دردامنه ای با شیب 25 درصد ایجاد گردیدند. وازابتدای فصل تا بهار تا پایان فصل رویش، درصد حجمی رطوبت با استفاده از دستگاه T.D.R بطور مرتب و هر هفت روز یکبار و در صورت وقوع بارندگی 2 روز بعد از بارندگی اندازه گیری شد. پس از آمار برداری، تجزیه واریانس مرکب بین داده های سه سال متوالی با استفاده از نرم افزار SAS انجام گرفت. نتایج آزمون نشان داد که اختلاف معنی داری در مقادیر رطوبت بین تیمار ها وجود دارد (Pr<0.01) سپس این مقادیر با استفاده از آزمون دانکن در سطح احتمال یک درصد با همدیگر مقایسه شدند. مقایسه اماری داده ها نشان داد که تیمار چهارم با بکارگیری پوشش نایلونی و حفاظ سنگریزه ای به ضخامت 5 سانتیمتر در سطح چاله و فیلتر سنگریزه ای به عمق 50 سانتی متر در درون چاله جمع اوری کننده رواناب، رطوبت قابل توجهی را در خاک حفظ کرده و میزان رطوبت درکم باران ترین سال و خشک ترین ماه دراین تیمار 16/52 درصد بیشتر از تیمار شاهد بوده است. همچنین مقدار L.S.D با استفاده از آزمون دانکن در سطح احتمال 5 درصد، برابر 5/019 در طی سال اجرای طرح بوده است. این تفاوت نشان می دهد که تیمار چهارم با تیمار شاهد، اختلاف معنیداری داشته است. بدین ترتیب تیمار چهارم بعنوان تیمار برتر در بین 5 تیمار شناخته شد.

فیلتر سنگریزه ای ، کاهش تبخیر ، ذخیره رطوبت ، سامانه های سطوح آبگیر