مرتضی حیدری - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور

قصیده یا مرگ یا تجدد و آزادی از وطنیات بسیار مشهور ملک الشعرای بهار است که شاعر در آن به توصیف اوضاع و احوال پریشیده کشور ایران در میان سال های جنگ اول جهانی می پردازد. این قصیده با هدف انتباه و پند دادن به احمد شاه سروده شده و زبانی تیز و بران دارد. شاعر جامعه آن روزگار ایران را فرتوت گزارش کرده و درخور گور و کفن دیده است. در این قصیده همچنین، مدبران مملکتی و قوای نظامی به اهمال و خیانت در امور ملک متهم شده اند؛ ضعف قوای مرکزی و تفکیک شدن ایران میان قشون روسیه و انگلیس خاطر سراینده را آزرده و از دسیسه هایی که نهضت های آزادی بخش را سرکوب می کنند، انتقاد کرده است. فارس و تبریز را مهبط فتنه ها و آشوب ها دانسته؛ از وزرای ناکاردان که قحطی را رواج داده اند، بث الشکوی سر داده و از حاکمانی که مردم را غارت کرده اند، به تنگ آمده است. لحن ایراد قصیده، خطابی و تک صدایی است، از همین رو تقابل های هشدار دهنده، کارگفت های ترغیبی و جملات انشایی با معانی ثانویه در آن بسیار دیده می شود.

ملک الشعرای بهار، قصیده، یا مرگ یا تجدد و آزادی، جنگ اول جهانی