علی اصغر بسالت پور - دانشجوی دکتری گروه علوم خاک دانشگاه صنعتی اصفهان
محمدعلی حاج عباسی - دانشیار گروه علوم خاک دانشگاه صنعتی اصفهان
امیرحسین خوشگفتار منش - استادیار گروه علوم خاک دانشگاه صنعتی اصفهان
مجید افیونی - استاد گروه علوم خاک دانشگاه صنعتی اصفهان

آلودگی خاک ها به هیدروکربن های نفتی، یکی از مهم ترین مشکلات زیست محیطی در برخی از نقاط کشور به ویژه اطراف پالایشگاه های نفت نظیر پالایشگاه نفت تهران می باشد. از آنجا که حضور این آلاینده ها در خاک خطر انتقال به منابع آب و ایجاد سمیت و بیماری برای انسان و سایر موجودات زنده را به دنبال دارد، لذا باید به نحوی از محیط زیست حذف گردند. در این راستا فرآیند تحریک گیاهی به عنوان یک روش مؤثر و مقرون به صرفه از لحاظ اقتصادی در پالایش این دسته از آلاینده های خاک مورد توجه قرار گرفته است. در این پژوهش قابلیت گیاه پالایی یک خاک آلوده به هیدروکربن های نفتی که با نسبت های وزنی 1:1 و1:3 با خاک غیر آلوده اختلاط شده بود (به ترتیب تیمارهای 1C و 2C) توسط چهار گیاه اگروپایرون، تال فسکیو، آفتابگردان و گلرنگ، که از بین 7 گیاه مختلف در مطالعات اولیه جوانه زنی و رشد انتخاب گردیده بودند، مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که وجود هیدروکربن های نفتی (TPHs) متناسب با غلظت آنها در خاک، موجب کاهش رشد و عملکرد ماده خشک اندام هوایی و ریشه همه گیاهان مورد مطالعه در مقایسه با تیمار شاهد (بدون آلودگی) شد. به شکلی که کاهشی حدود 43، 69 و63 درصدی در عملکرد ماده خشک ریشه و کاهش حدود 82، 80 و 60 درصدی در عملکرد ماده خشک اندام هوایی به ترتیب برای گیاهان آفتابگردان، تال فسکیو و اگروپایرون در تیمار 2C، نسبت به تیمار Co دیده شد. گیاه گلرنگ نیز قادر به مقاومت در برابر حضور این آلاینده ها در خاک تا انتهای دوره آزمایش نبود و خشک گردید. در رایزوسفر گیاهان اگروپایرون و تال فسکیو در تیمار 2C تنفس میکروبی در خاک به طور معنی داری بیشتر از تیمار شاهد (بدون گیاه) بود ولی آفتابگردان و گلرنگ تأثیر معنی داری بر میزان تولید 2CO ناشی از فعالیت ریزجانداران در خاک نداشتند. همچنین میزان کاهش در غلظت TPHs در خاک در حضور گیاهان مختلف متفاوت بود. به شکلی که بیشترین میزان کاهش در غلظت TPHs در حضور اگروپایرون و تال فسکیو به ویژه در سطح پایین تر آلودگی (تیمار 1C) بود به طوری که غلظت این آلاینده ها به ترتیب حدود 71 و 69 درصد نسبت به غلظت اولیه کاهش یافت. همچنین حضور تال فسکیو و اگروپایرون، موجب کاهش 42 تا 45 درصدی در غلظت TPHs در تیمار2C شد، اما حضور آفتابگردان تاٌثیر معنی داری بر غلظت این آلاینده های نفتی در هیچ یک از تیمارها نداشت. با توجه به نتایج این پژوهش، گیاه اگروپایرون جهت گیاه پالایی خاک های آلوده منطقه توصیه می شود اگرچه انجام مطالعات تکمیلی جهت یافتن راهکارهای استقرار بهتر گیاه و افزایش کارایی گیاه پالایی لازم است.

گیاه پالایی، تحریک گیاهی، اگروپایرون، تنفس میکروبی و کل هیدروکربن های نفتی (TPHs)